بخشیدن مهریه برای طلاق | هر آنچه باید بدانید

بخشش مهریه برای طلاق، یک اقدام حقوقی مهم است که می تواند روند جدایی را تحت تأثیر قرار دهد. این عمل، که اغلب در قالب ابراء، بذل، صلح یا هبه صورت می گیرد، تنها با ثبت رسمی در دفتر اسناد رسمی اعتبار قانونی پیدا می کند و هرگونه دست نوشته یا توافق شفاهی فاقد وجاهت حقوقی است.

تصمیم به بخشش مهریه، چه قبل و چه در جریان طلاق، می تواند دلایل متعددی داشته باشد؛ از جمله تسریع در روند جدایی، کسب حق طلاق یا توافق بر سر سایر مسائل مالی. با این حال، بدون آگاهی کافی از پیامدهای حقوقی و انواع مختلف بخشش مهریه، این اقدام می تواند منجر به مشکلات و پشیمانی های آتی شود. بسیاری از تصورات رایج، مانند جمله «مهرم حلال، جانم آزاد» یا اعتبار دست نوشته ها، از نظر قانونی فاقد اعتبار هستند و نیازمند شفاف سازی دقیق حقوقی است. این مقاله به شما کمک می کند تا با جنبه های گوناگون بخشش مهریه، از تعاریف و تفاوت های حقوقی گرفته تا مراحل قانونی و نکات کلیدی در انواع طلاق، آشنا شوید و تصمیمی آگاهانه و مستند به قانون بگیرید.

جایگاه مهریه در قانون ایران: تعریف و حقوق زن

مهریه، یکی از مهم ترین حقوق مالی زن در عقد نکاح است که قانون گذار برای حمایت از جایگاه وی و تضمین پشتوانه مالی او در زندگی مشترک و پس از آن، پیش بینی کرده است. این حق، با صرف جاری شدن صیغه عقد، به مالکیت زن درمی آید و او می تواند در هر زمان، نسبت به تمام یا بخشی از آن، تصمیم گیری کند. مهریه می تواند شامل وجه نقد، سکه، طلا، اموال منقول مانند خودرو، یا اموال غیرمنقول همچون ملک باشد که ارزش مالی مشخصی دارد.

مالکیت زن بر مهریه از زمان عقد

به محض اینکه عقد نکاح به صورت صحیح جاری می شود، زن به طور کامل مالک مهریه تعیین شده می گردد. این مالکیت، به معنای حق تصرف، مطالبه، و بخشش مهریه است. حتی اگر زوجین زندگی مشترک خود را آغاز نکرده باشند یا هنوز دوشیزه باشد، زن می تواند مهریه خود را مطالبه کند. نکته مهم این است که این حق، با فوت زوج نیز از بین نمی رود و زن می تواند مهریه خود را از ماترک (ارث) همسر متوفی مطالبه نماید. این اصل حقوقی، جایگاه مستحکم مهریه را به عنوان یک حق مسلم برای زن نشان می دهد.

حق مطالبه، بخشش و صلح مهریه

زن پس از عقد، سه اختیار اصلی در خصوص مهریه خود دارد:

• مطالبه مهریه: زن می تواند هر زمان که بخواهد، تمام یا بخشی از مهریه خود را از همسرش مطالبه کند. این مطالبه می تواند از طریق مراجع قضایی یا از طریق دایره اجرای ثبت صورت گیرد.
• بخشش مهریه: زن این حق را دارد که تمام یا بخشی از مهریه خود را به همسرش ببخشد. این بخشش می تواند به صورت ابراء، بذل، صلح یا هبه باشد که هر کدام شرایط و پیامدهای حقوقی خاص خود را دارند و در ادامه به تفصیل بررسی می شوند.
• صلح مهریه: زن می تواند مهریه خود را با همسرش یا شخص ثالث صلح کند. این صلح، می تواند در ازای دریافت عوضی یا بدون عوض باشد و ماهیت لازم الاجرا دارد.

انواع حقوقی بخشش مهریه: تفاوت ها و پیامدها

در عرف حقوقی و شرعی ایران، بخشش مهریه اشکال گوناگونی دارد که هر کدام دارای ماهیت و آثار حقوقی متفاوتی هستند. شناخت دقیق این تفاوت ها برای جلوگیری از بروز مشکلات احتمالی در آینده، به ویژه در فرآیند طلاق، بسیار حیاتی است. این انواع عبارتند از ابراء، بذل، صلح و هبه.

ابراء مهریه: اسقاط دین و عدم امکان رجوع

ابراء مهریه به معنای ساقط کردن دین مهریه از ذمه مرد توسط زن است. در واقع، زن به موجب اراده خود، حق مطالبه مهریه را از خود سلب می کند و شوهر را از پرداخت آن بری الذمه می سازد. مهم ترین ویژگی ابراء مهریه، غیرقابل رجوع بودن آن است. به این معنی که پس از ابراء، زن دیگر به هیچ عنوان نمی تواند مهریه بخشیده شده را مجدداً مطالبه کند، زیرا دیگر دینی بر عهده مرد باقی نمانده است.

ابراء، یک عمل حقوقی یک طرفه از سوی زن است که نیاز به قبول مرد ندارد، اما باید با قصد و رضایت کامل زن صورت گیرد و در دفتر اسناد رسمی ثبت شود تا از هرگونه ابهام و اختلاف در آینده جلوگیری شود. ابراء به دلیل ماهیت قاطع و غیرقابل بازگشت خود، محکم ترین شکل بخشش مهریه محسوب می شود.

بذل مهریه: بخشش در قبال عوض و امکان رجوع

بذل مهریه معمولاً به معنای بخشش مهریه در ازای چیزی است و اغلب در فرآیند طلاق های خلع و مبارات مطرح می شود. در این نوع طلاق ها، زن برای رهایی از زندگی مشترک و گرفتن طلاق، مالی را (که معمولاً مهریه یا بخشی از آن است) به مرد می بخشد. این مال را «فدیه» می نامند.

تفاوت اصلی بذل با ابراء در امکان رجوع است. در طلاق خلع و مبارات، زن در ایام عده (مدت زمانی پس از طلاق که زن نمی تواند ازدواج کند)، می تواند از فدیه ای که بذل کرده است، رجوع کند. در صورت رجوع زن از فدیه، طلاق خلع یا مبارات به طلاق رجعی تبدیل می شود و مرد می تواند در این ایام، به همسر خود رجوع کند. البته می توان با قید شرط بلا رجوع در سند رسمی، امکان رجوع را از زن سلب کرد.

صلح مهریه: توافق لازم الاجرا و عدم امکان رجوع

صلح مهریه نوعی توافق یا مصالحه بین زن و مرد است که می تواند در ازای عوضی (مثلاً بخشش مهریه در ازای انتقال مال معین) یا بدون عوض صورت گیرد. صلح از عقود لازم است، به این معنی که پس از انعقاد، طرفین نمی توانند به صورت یک جانبه آن را فسخ کنند، مگر اینکه در ضمن عقد صلح، حق فسخ (خیار فسخ) برای یکی از طرفین یا هر دو پیش بینی شده باشد.

صلح مهریه نیز همانند ابراء، پس از ثبت رسمی و بدون وجود شرط فسخ، غیرقابل رجوع است و آثار حقوقی آن دائمی خواهد بود. صلح نامه باید در دفتر اسناد رسمی تنظیم شود تا اعتبار کامل قانونی داشته باشد و از نظر حقوقی، مبنای محکمی برای بخشش مهریه فراهم آورد.

هبه مهریه: بخشش با امکان رجوع

هبه مهریه به معنای بخشش مهریه به عنوان یک هبه (بخشیدن مال بدون عوض) است. در این حالت، زن مهریه خود را بدون دریافت هیچ گونه عوضی به همسرش می بخشد. ویژگی اصلی هبه، قابل رجوع بودن آن است. طبق قانون مدنی، واهب (هبه کننده) می تواند مادامی که عین موهوبه (مال بخشیده شده) باقی است، از هبه رجوع کند و مال خود را پس بگیرد.

مگر در موارد استثنایی که امکان رجوع از هبه وجود ندارد، مانند:

• اگر هبه معوض باشد و عوض نیز دریافت شده باشد.
• اگر عین موهوبه از بین رفته یا تغییر یافته باشد.
• اگر هبه کننده و هبه شونده، پدر و فرزند، یا مادر و فرزند باشند.

برای جلوگیری از رجوع از هبه، باید در سند رسمی، به صراحت قید شود که هبه به صورت «بلا عوض» و «بلا رجوع» انجام شده است. در غیر این صورت، احتمال مطالبه مجدد مهریه توسط زن وجود دارد.

نوع بخشش مهریه	ماهیت حقوقی	امکان رجوع	نکات کلیدی
ابراء مهریه	اسقاط دین	غیرقابل رجوع	محکم ترین نوع، ذمه مرد را به کلی بری می کند. نیاز به ثبت رسمی.
بذل مهریه	بخشش در قبال عوض (فدیه)	قابل رجوع در ایام عده (در طلاق خلع و مبارات)	معمولاً در ازای طلاق خلع یا مبارات است. می توان بلا رجوع شرط کرد.
صلح مهریه	توافق و مصالحه	غیرقابل رجوع (مگر با شرط فسخ)	از عقود لازم، می تواند با یا بدون عوض باشد. نیاز به ثبت رسمی.
هبه مهریه	بخشش مال بدون عوض	قابل رجوع (با بقای عین موهوبه)	برای غیرقابل رجوع شدن باید بلا عوض و بلا رجوع شرط شود.

روش های معتبر و نامعتبر بخشش مهریه

آگاهی از روش های صحیح و معتبر بخشش مهریه، گام اساسی برای جلوگیری از هرگونه مشکل حقوقی در آینده است. در حالی که بسیاری از افراد تصورات نادرستی درباره اعتبار برخی روش ها دارند، قانون تنها راهکار مشخص و رسمی را به رسمیت می شناسد.

تنظیم سند رسمی در دفتر اسناد رسمی: روش قانونی و معتبر

محکم ترین و تنها روش قانونی برای بخشش مهریه، تنظیم و ثبت رسمی آن در دفاتر اسناد رسمی است. در این روش، زن با حضور در دفترخانه و ارائه مدارک لازم، به صورت رسمی و با قصد و رضایت کامل، سندی را امضا می کند که نشان دهنده بخشش مهریه است. این سند می تواند به صورت «ابراء مهریه»، «صلح مهریه» (بلاعوض یا معوض)، یا «اقرار به دریافت مهریه» باشد.

نکات مهم در تنظیم سند رسمی:

• رضایت کامل زن: زن باید کاملاً آگاهانه و بدون هیچ گونه اجبار یا اکراه، اقدام به بخشش مهریه کند. دفاتر اسناد رسمی بر این امر تاکید دارند و در صورت مشاهده هرگونه نشانه اجبار، از ثبت سند خودداری می کنند.
• مدارک لازم: زن باید اصل شناسنامه، کارت ملی و سند ازدواج خود را به همراه داشته باشد.
• قید جزئیات: در سند رسمی باید به طور دقیق نوع بخشش (ابراء، بذل، صلح، هبه) و میزان آن (تمام یا بخشی از مهریه) مشخص شود. اگر بخشش در ازای دریافت عوضی (مثلاً ملک یا خودرو) است، مشخصات کامل عوض نیز باید قید گردد.
• آثار حقوقی: سند رسمی، از نظر قانونی دارای اعتبار مطلق است و در صورت بروز اختلاف، به راحتی قابل اثبات در دادگاه خواهد بود.

محکم ترین روش برای بخشش مهریه، تنظیم سند رسمی ابراء مهریه در دفاتر اسناد رسمی است. در این سند، زن با رضایت کامل و بدون هیچ گونه فشاری از حق خود در خصوص مهریه صرف نظر می کند، که در نتیجه، ذمه شوهر از پرداخت مهریه آزاد می شود. به دلیل اینکه این سند به طور رسمی در دفاتر اسناد رسمی ثبت می شود، از نظر قانونی معتبرترین و غیرقابل رجوع ترین نوع بخشش مهریه محسوب می گردد.

آیا اجازه پدر لازم است؟

مطابق قانون، پس از بلوغ و رشد (۱۸ سال تمام)، زن برای بخشش مهریه خود نیازی به اجازه پدر یا قیم ندارد. زن مالک مهریه خود است و می تواند آزادانه نسبت به آن تصمیم گیری کند. با این حال، برخی دفاتر اسناد رسمی، به دلیل رویه محتاطانه یا برای اطمینان بیشتر از عدم اکراه، ممکن است درخواست حضور پدر یا سایر افراد معتمد را برای تأیید رضایت زن داشته باشند. این درخواست جنبه قانونی اجباری ندارد، اما رعایت آن می تواند به تسهیل روند کمک کند.

بخشش مهریه به صورت دست نوشته و شفاهی: نامعتبر و پرخطر

متأسفانه، بسیاری از زوجین به دلیل عدم آگاهی حقوقی، به روش های غیررسمی مانند دست نوشته یا توافق شفاهی متوسل می شوند که از نظر قانونی فاقد اعتبار است و می تواند مشکلات عدیده ای در آینده ایجاد کند.

• بخشش مهریه به صورت دست نوشته: اگر زن با دست خط خود برگه ای را بنویسد و امضا کند که مهریه اش را بخشیده، این دست نوشته به تنهایی از نظر قانونی معتبر نیست. در صورت بروز اختلاف، اثبات این بخشش در دادگاه بسیار دشوار خواهد بود. مرد ممکن است مجبور شود برای اثبات آن به ادله دیگری مانند شهادت شهود یا اقرار زن متوسل شود که این موارد نیز خود با چالش های حقوقی همراه هستند.
• بخشش مهریه به صورت شفاهی: اعلام شفاهی بخشش مهریه، حتی در حضور شاهدان، از نظر قانونی هیچ اعتباری ندارد. این نوع بخشش به دلیل عدم وجود سند و مستندات کافی، قابل اثبات در محاکم قضایی نیست و زن می تواند به راحتی منکر آن شود.

دلیل اصلی عدم اعتبار این روش ها، نبود سند رسمی و امکان انکار یا ادعای اکراه از سوی زن است. برای اطمینان از صحت و دوام بخشش مهریه، همواره باید به دفاتر اسناد رسمی مراجعه کرد.

بخشش مهریه در روند انواع طلاق

بخشش مهریه، نقش مهمی در انواع مختلف طلاق ایفا می کند و می تواند تأثیر زیادی بر روند و نتیجه جدایی داشته باشد. هر نوع طلاق، شرایط خاص خود را برای بخشش مهریه دارد که آگاهی از آن ها برای زوجین ضروری است.

بخشش مهریه در طلاق توافقی

طلاق توافقی، همان طور که از نامش پیداست، بر پایه توافق کامل زوجین بنا شده است. در این نوع طلاق، زن و مرد بر سر تمامی مسائل مربوط به جدایی، از جمله مهریه، نفقه، حضانت فرزندان و ملاقات با آن ها، به تفاهم می رسند و سپس این توافقات را به دادگاه ارائه می کنند.

در طلاق توافقی، زوجین می توانند بر سر مهریه به هر شکلی که می خواهند توافق کنند؛ زن می تواند:

• تمام مهریه خود را ببخشد (ابراء یا بذل کند).
• بخشی از مهریه را ببخشد و بخش دیگر را مطالبه کند.
• تمام مهریه خود را مطالبه کند و بخششی صورت نگیرد.

تأثیر بر سرعت و سهولت روند: بخشش کامل یا بخشی از مهریه معمولاً روند طلاق توافقی را تسریع و تسهیل می کند، زیرا یکی از پیچیده ترین مسائل مالی بین زوجین از میان برداشته می شود. توافقات مربوط به مهریه در یک «صورت جلسه توافق طلاق» یا «دادخواست طلاق توافقی» ثبت شده و سپس به تأیید دادگاه می رسد. در این نوع طلاق، معمولاً حضور وکیل برای هر دو طرف توصیه می شود تا از رعایت کامل حقوق هر یک از زوجین اطمینان حاصل شود و متن توافق نامه به گونه ای تنظیم شود که در آینده جای ابهامی باقی نماند.

بخشش مهریه در طلاق خلع و مبارات

طلاق خلع و مبارات، دو نوع طلاق بائن هستند که در آن ها زن به دلیل تنفر از شوهر، مالی را به او می بخشد تا طلاق بگیرد. این مال بخشیده شده را «فدیه» می نامند.

• طلاق خلع: در طلاق خلع، زن از همسر خود تنفر دارد و نمی خواهد با او زندگی کند. برای رهایی از این وضعیت، مالی (که می تواند مهریه، کمتر یا بیشتر از مهریه باشد) را به همسرش می بخشد.
• طلاق مبارات: در طلاق مبارات، تنفر متقابل است؛ یعنی هم زن و هم مرد از یکدیگر بیزار هستند. در این حالت، زن مالی را به همسرش می بخشد، اما میزان فدیه نباید از مهریه او بیشتر باشد.

مفهوم فدیه: فدیه همان مالی است که زن برای طلاق خود به مرد می بخشد. این بذل مهریه یا مال دیگر، شرط تحقق طلاق خلع و مبارات است.

امکان رجوع از فدیه در ایام عده: یکی از نکات مهم در طلاق خلع و مبارات این است که زن می تواند در ایام عده (مدت سه طهر یا سه ماه پس از طلاق)، از فدیه ای که بخشیده است، رجوع کند. در صورت رجوع زن از فدیه، طلاق از بائن به رجعی تبدیل می شود و مرد نیز حق رجوع به زن را در مدت عده خواهد داشت. برای جلوگیری از این رجوع، می توان در توافق نامه طلاق، شرط بلا رجوع را برای بذل مهریه قید کرد.

آیا بخشش مهریه به زن حق طلاق می دهد؟ خیر. صرف بخشش مهریه به معنای اعطای حق طلاق به زن نیست. در طلاق خلع و مبارات نیز، اگرچه زن مهریه خود را می بخشد، اما طلاق تنها با رضایت و قبول مرد واقع می شود. مرد حق دارد فدیه را نپذیرد و طلاق را قبول نکند. حق طلاق اصالتاً با مرد است، مگر اینکه زن از طریق وکالت در طلاق یا اثبات عسر و حرج، این حق را به دست آورده باشد.

بخشش مهریه در طلاق از طرف زن (غیر از خلع و مبارات)

زن در موارد خاصی می تواند بدون رضایت شوهر و بدون نیاز به بذل مهریه (در برخی موارد)، از دادگاه تقاضای طلاق کند. اما حتی در این موارد نیز، ممکن است بخشش مهریه برای تسریع یا تسهیل روند طلاق صورت گیرد.

1. طلاق از طریق وکالت در طلاق:

   اغلب، زن از طریق «وکالت در طلاق» که مرد در ضمن عقد یا در یک سند جداگانه به او اعطا کرده است، اقدام به طلاق می کند. در بسیاری از موارد، این وکالت در ازای بخشش تمام یا بخشی از مهریه به زن داده می شود. وکالت نامه باید در دفتر اسناد رسمی تنظیم شده و شامل نکات مهمی مانند بلاعزل بودن وکیل (زن)، حق توکیل به غیر، و اسقاط حق تجدیدنظرخواهی و فرجام خواهی باشد تا زن بتواند به راحتی و بدون نیاز به حضور مرد، طلاق خود را ثبت کند.

2. طلاق بر اساس شروط ضمن عقد (شروط دوازده گانه):

   شروط دوازده گانه که در سند ازدواج درج شده اند، به زن این امکان را می دهند که در صورت تحقق یکی از آن ها، با مراجعه به دادگاه، از همسر خود طلاق بگیرد. در این نوع طلاق، قانوناً نیازی به بخشش مهریه نیست، زیرا طلاق به دلیل تخلف مرد از شروط یا نقض پیمان زندگی مشترک صورت می گیرد. با این حال، ممکن است زن برای تسریع در روند طلاق یا دستیابی به توافقی جامع تر، بخشی از مهریه خود را ببخشد.

3. طلاق به دلیل عسر و حرج، عدم پرداخت نفقه، غیبت شوهر و…:

   در مواردی که زن بتواند در دادگاه ثابت کند که ادامه زندگی مشترک برایش دچار «عسر و حرج» (سختی غیرقابل تحمل) است (مانند اعتیاد شدید مرد، ضرب و شتم، حبس طولانی مدت و…)، یا مرد از پرداخت نفقه خودداری کرده و امکان الزام او به پرداخت نفقه وجود ندارد، یا مرد بیش از چهار سال غایب مفقودالاثر باشد، دادگاه حکم طلاق را صادر خواهد کرد. در این موارد نیز، نیازی به بخشش مهریه توسط زن نیست و زن می تواند مهریه خود را نیز مطالبه کند. اما گاهی اوقات، برای دستیابی به توافق سریع تر یا رفع برخی اختلافات، زن ممکن است تصمیم به بذل بخشی از مهریه خود بگیرد.

ابهامات و نکات کلیدی پیرامون بخشش مهریه

بخشش مهریه، با توجه به پیچیدگی های حقوقی و تأثیرات بلندمدت آن بر زندگی زوجین، همواره ابهامات و سوالات متعددی را به همراه دارد. در این بخش، به برخی از مهم ترین این نکات می پردازیم.

آیا بعد از بخشیدن مهریه می توان آن را مطالبه کرد؟

امکان مطالبه مجدد مهریه پس از بخشش، کاملاً به نوع بخشش و شرایط آن بستگی دارد:

• ابراء مهریه: همان طور که پیشتر ذکر شد، ابراء به معنای ساقط کردن دین است و غیرقابل رجوع است. زن پس از ابراء، هرگز نمی تواند مهریه را مجدداً مطالبه کند.
• بذل مهریه: در طلاق خلع و مبارات، زن می تواند در ایام عده از فدیه ای که بذل کرده، رجوع کند. در صورت رجوع، طلاق از بائن به رجعی تبدیل شده و مرد حق رجوع خواهد داشت. اگر بذل به صورت بلا رجوع شرط شده باشد، امکان رجوع وجود ندارد.
• صلح مهریه: صلح، عقدی لازم است و غیرقابل رجوع می باشد، مگر اینکه در متن صلح نامه، شرط فسخ یا خیار فسخ پیش بینی شده باشد.
• هبه مهریه: هبه قابل رجوع است، به شرطی که عین موهوبه (مهریه بخشیده شده) باقی باشد و از بین نرفته باشد. مگر در موارد استثنایی مانند هبه به والدین، یا هبه معوض که عوض آن دریافت شده باشد. برای جلوگیری از رجوع، باید قید بلا رجوع در سند رسمی ذکر شود.

آیا «مهرم حلال جانم آزاد» از نظر قانونی اعتبار دارد؟

عبارت «مهرم حلال، جانم آزاد» یک جمله عرفی است که در بسیاری از مواقع توسط زنانی به کار می رود که می خواهند از زندگی مشترک رها شوند و به تصور خود با گفتن این جمله، مهریه را می بخشند. اما از نظر حقوقی، این عبارت به تنهایی فاقد هرگونه اعتبار قانونی برای بخشش مهریه است.

برای اینکه بخشش مهریه قانونی و لازم الاجرا باشد، باید حتماً مراحل رسمی آن در دفتر اسناد رسمی طی شود و سند رسمی مربوطه (ابراء، صلح، بذل یا اقرارنامه) تنظیم و امضا گردد. صرف گفتن این جمله یا نوشتن آن در یک دست نوشته عادی، به هیچ عنوان مهریه را ساقط نمی کند و زن می تواند در آینده آن را مطالبه کند. این تصور غلط، یکی از شایع ترین سوءتفاهمات در مورد مهریه است که می تواند برای مردان مشکلات جدی حقوقی ایجاد کند.

بخشش مهریه در قبال اموال دیگر (خانه، ماشین و…)

گاهی اوقات، زن تصمیم می گیرد مهریه خود را در ازای دریافت مال دیگری مانند خانه، خودرو، یا قطعه زمینی از همسرش ببخشد. این نوع بخشش کاملاً قانونی و معتبر است، اما مستلزم دقت فراوان در تنظیم سند رسمی است.

اهمیت ذکر صریح و دقیق در سند رسمی:

• اگر زن در ازای دریافت مالی مهریه را می بخشد، باید به صراحت و با جزئیات کامل مشخصات آن مال (مانند شماره پلاک، کد رهگیری ملک، آدرس دقیق) در سند رسمی اقرارنامه یا صلح نامه مهریه قید شود.
• اگر صرفاً در سند ذکر شود که زوجه اقرار به دریافت مهریه می نماید و اشاره ای به عوض نباشد، مرد ممکن است در آینده نتواند اثبات کند که مثلاً خانه ای که به زن داده، بابت مهریه بوده و احتمال ادعای هبه (و قابلیت رجوع) یا طلب ثمن معامله برای مرد وجود دارد.

نکات حقوقی مربوط به اموال فاقد سند رسمی (قولنامه ای): اگر مال مورد نظر فاقد سند رسمی باشد (مثلاً یک زمین قولنامه ای)، امکان درج آن به عنوان عوض مهریه در دفتر اسناد رسمی وجود ندارد. در چنین شرایطی، توصیه می شود:

• ابتدا برای مال، سند رسمی تهیه شود.
• در صورت عدم امکان، زوج یک اقرارنامه جداگانه در دفتر اسناد رسمی تنظیم کند که به موجب آن اقرار کند مال مشخصی (با ذکر جزئیات قولنامه) را در قبال مهریه به همسرش منتقل کرده و دیگر نسبت به آن ادعایی ندارد. همچنین می توان مبایعه نامه یا صلح نامه عادی با پشتوانه شهود معتبر تنظیم کرد، هرچند که اعتبار سند رسمی را نخواهد داشت.

بخشش مهریه قبل از طلاق: اعتبار و شرایط

یکی از تصورات غلط رایج این است که زن تنها زمانی می تواند مهریه خود را ببخشد که قصد طلاق داشته باشد. این تصور اشتباه است. به محض جاری شدن صیغه عقد، زن مالک مهریه خود می شود و اختیار کامل برای تصمیم گیری در مورد آن را دارد.

بنابراین، بخشش مهریه قبل از تصمیم گیری برای طلاق نیز کاملاً معتبر و قانونی است. زن می تواند در هر زمانی، چه در اوج زندگی مشترک و چه در شرایط عادی، تمام یا بخشی از مهریه خود را به همسرش ببخشد. این بخشش باید به صورت رسمی و با ثبت در دفتر اسناد رسمی انجام شود تا از نظر حقوقی قابل اتکا باشد. دلایل این بخشش می تواند مهر و محبت، هدیه، یا هر انگیزه دیگری باشد.

تأثیر بخشش مهریه بر سایر حقوق مالی زن (نفقه، اجرت المثل، نحله)

بخشش مهریه، تنها به خود مهریه مربوط می شود و لزوماً به معنای بخشش سایر حقوق مالی زن نیست، مگر اینکه در سند رسمی بخشش، به صراحت و وضوح ذکر شود که زن از سایر حقوق مالی خود نیز صرف نظر می کند.

• نفقه: نفقه، حق مالی جداگانه ای است که به تأمین معاش زن در طول زندگی مشترک و در ایام عده (در طلاق رجعی) مربوط می شود. بخشش مهریه تأثیری بر حق نفقه ندارد و زن همچنان می تواند نفقه خود را مطالبه کند.
• اجرت المثل ایام زوجیت: این حق، پاداش کارهایی است که زن در خانه شوهر انجام داده و شرعاً بر عهده او نبوده است. بخشش مهریه تأثیری بر اجرت المثل ندارد، مگر اینکه زن به صراحت از آن صرف نظر کند.
• نحله: نحله، مبلغی است که در صورت عدم تعلق اجرت المثل و طلاق از طرف مرد، دادگاه برای زن تعیین می کند. بخشش مهریه تأثیری بر نحله ندارد، مگر با توافق صریح.
• نصف دارایی (شرط تنصیف): اگر مرد در سند ازدواج، شرط تنصیف (تقسیم نصف دارایی به دست آمده در طول زندگی مشترک) را امضا کرده باشد، بخشش مهریه تأثیری بر این حق ندارد و زن همچنان می تواند در صورت تحقق شروط، آن را مطالبه کند.

مدارک لازم برای بخشیدن مهریه به صورت رسمی

برای ثبت رسمی بخشش مهریه در دفاتر اسناد رسمی، زن باید مدارک زیر را به همراه داشته باشد:

• اصل شناسنامه: برای احراز هویت زن.
• اصل کارت ملی: برای احراز هویت زن.
• اصل سند ازدواج (عقدنامه): برای تأیید رابطه زوجیت و جزئیات مهریه.

در برخی موارد، ممکن است دفترخانه از مرد نیز درخواست حضور و ارائه مدارک شناسایی را داشته باشد، به خصوص اگر بخشش مهریه به صورت صلح معوض یا توافقی خاص باشد. همچنین، همان طور که قبلاً اشاره شد، حضور پدر زن (در صورت صلاح دید دفترخانه یا ابهام در رضایت زن) ممکن است درخواست شود، اما اجباری نیست.

نمونه متن ابراء/اقرارنامه رسمی مهریه

متن زیر یک الگوی کلی برای ابراء یا اقرارنامه رسمی مهریه است که در دفاتر اسناد رسمی تنظیم می شود. جزئیات دقیق تر بر اساس شرایط خاص زوجین و نوع بخشش (تمام مهریه، بخشی از آن، با یا بدون عوض) توسط سردفتر تکمیل می گردد:

اینجانب (نام و نام خانوادگی زن)، فرزند (نام پدر زن)، دارای شماره شناسنامه (شماره شناسنامه)، کد ملی (کد ملی) صادره از (محل صدور شناسنامه) و به نشانی اقامتگاه (آدرس کامل)، همسر قانونی آقای (نام و نام خانوادگی مرد)، فرزند (نام پدر مرد)، دارای شماره شناسنامه (شماره شناسنامه)، کد ملی (کد ملی) صادره از (محل صدور شناسنامه) و به نشانی اقامتگاه (آدرس کامل) به موجب عقدنامه شماره (شماره عقدنامه) مورخ (تاریخ عقد) تنظیمی در دفترخانه ازدواج شماره (شماره دفترخانه) شهر (نام شهر) که در تاریخ (تاریخ ثبت) در صفحه (شماره صفحه) و جلد (شماره جلد) و دفتر (شماره دفتر) به ثبت رسیده است.

با کمال سلامت عقل و با رضایت کامل و بدون هیچ گونه اجبار و اکراه، اقرار و اعلام می نمایم که تمامی/بخشی از مهریه خود، شامل (تعداد و نوع سکه/مبلغ وجه نقد/مشخصات دیگر مهریه) را که در عقدنامه فوق الذکر به ذمه همسرم بوده است، به ایشان ابراء/بذل/صلح (با یا بدون عوض: در قبال دریافت [مشخصات عوض] / بلاعوض) نمودم و ذمه همسرم در خصوص پرداخت این میزان مهریه به بنده، کاملاً بری گردیده است.

ضمناً، کلیه حقوق و دعاوی احتمالی و هرگونه مطالبه در خصوص این میزان مهریه بخشیده شده را از خود سلب و ساقط می نمایم و حق هرگونه اعتراض و ادعا را از خود سلب کرده و این ابراء/بذل/صلح بلاعزل و غیرقابل رجوع می باشد (در صورت نیاز به قید بلاعزل و غیرقابل رجوع).

این سند در (تعداد) نسخه با اعتبار واحد تنظیم و امضا گردید.

امضاء و اثر انگشت زوجه

امضاء و اثر انگشت زوج (در صورت نیاز و حضور)

امضاء و مهر سردفتر

نقش وکیل متخصص در فرآیند بخشش مهریه

با توجه به پیچیدگی ها و ظرافت های حقوقی مربوط به بخشش مهریه و آثار بلندمدت آن بر حقوق زوجین، حضور و مشاوره با یک وکیل متخصص خانواده امری حیاتی است. وکیل می تواند نقش های کلیدی زیر را ایفا کند:

• مشاوره دقیق حقوقی: وکیل می تواند با توجه به شرایط خاص هر پرونده، بهترین نوع بخشش مهریه (ابراء، بذل، صلح، هبه) را که متناسب با اهداف و منافع موکل است، توصیه کند و آثار حقوقی هر یک را به طور کامل توضیح دهد.
• تنظیم اسناد حقوقی: وکیل می تواند در تنظیم دقیق متن ابراءنامه، صلح نامه، بذل نامه یا هر توافق نامه دیگری که مربوط به مهریه است، یاری رساند. این دقت در نگارش، از بروز ابهامات و اختلافات آتی جلوگیری می کند.
• نمایندگی در دفاتر اسناد رسمی و مراجع قضایی: وکیل می تواند به عنوان نماینده قانونی موکل (در صورت داشتن وکالت نامه رسمی)، در دفاتر اسناد رسمی حضور یابد و مراحل ثبت بخشش مهریه را پیگیری کند. همچنین در صورت بروز هرگونه اختلاف یا نیاز به طرح دعوی، می تواند از حقوق موکل در دادگاه دفاع کند.
• تضمین حقوق طرفین: حضور وکیل به هر دو طرف کمک می کند تا از حقوق خود آگاه شوند و تصمیمی بگیرند که در آینده منجر به پشیمانی نشود. این امر به خصوص در طلاق های توافقی یا زمانی که بخشش مهریه در ازای دریافت عوضی صورت می گیرد، اهمیت دوچندان پیدا می کند.

سوالات متداول

آیا دست نوشته بخشش مهریه اعتبار دارد؟

خیر، دست نوشته بخشش مهریه به تنهایی هیچ اعتبار قانونی ندارد. برای اینکه بخشش مهریه معتبر باشد و در دادگاه قابل استناد باشد، باید حتماً به صورت رسمی در دفتر اسناد رسمی ثبت شود.

آیا می توان بخشی از مهریه را بخشید؟

بله، زن می تواند به اختیار خود، تمام یا بخشی از مهریه خود را به همسرش ببخشد. این بخشش می تواند به صورت ابراء، بذل، صلح یا هبه باشد و باید مانند بخشش تمام مهریه، به صورت رسمی ثبت گردد.

آیا بعد از بخشیدن مهریه می توان از آن رجوع کرد؟

امکان رجوع از بخشش مهریه به نوع بخشش بستگی دارد. ابراء و صلح (بدون شرط فسخ) غیرقابل رجوع هستند. بذل در طلاق خلع و مبارات در ایام عده قابل رجوع است، و هبه نیز با بقای عین موهوبه قابل رجوع است (مگر در موارد استثنایی و قید شرط بلا رجوع).

چه مدارکی برای بخشیدن مهریه در دفاتر اسناد رسمی لازم است؟

برای بخشیدن مهریه در دفاتر اسناد رسمی، زن باید اصل شناسنامه، اصل کارت ملی و اصل سند ازدواج (عقدنامه) خود را به همراه داشته باشد. در برخی موارد خاص، ممکن است نیاز به مدارک هویتی مرد یا حضور پدر زن نیز باشد.

آیا حضور پدر زن در دفترخانه الزامی است؟

خیر، از نظر قانونی الزامی نیست، زیرا زن پس از بلوغ و رشد (۱۸ سال تمام) مالک مهریه خود است و می تواند آزادانه در مورد آن تصمیم گیری کند. با این حال، برخی دفاتر اسناد رسمی ممکن است برای اطمینان بیشتر از رضایت کامل زن، حضور پدر یا یک فرد معتمد را درخواست کنند.

آیا بخشیدن مهریه باعث می شود زن از سایر حقوق مالی خود محروم شود؟

خیر، بخشش مهریه فقط به خود مهریه مربوط می شود و تأثیری بر سایر حقوق مالی زن مانند نفقه، اجرت المثل ایام زوجیت، نحله یا شرط تنصیف (نصف دارایی) ندارد، مگر اینکه در سند رسمی بخشش، به صراحت ذکر شود که زن از این حقوق نیز صرف نظر کرده است.

نتیجه گیری

بخشش مهریه برای طلاق، یک تصمیم مهم و پرچالش حقوقی است که پیامدهای آن می تواند زندگی زوجین را به طور عمیقی تحت تأثیر قرار دهد. همان طور که در این مقاله به تفصیل بررسی شد، تنها روش معتبر و قانونی برای بخشش مهریه، ثبت آن در دفتر اسناد رسمی و از طریق یکی از عقود حقوقی «ابراء»، «بذل»، «صلح» یا «هبه» است. هرگونه دست نوشته یا توافق شفاهی، از نظر قانون، فاقد اعتبار است و نمی تواند مانع از مطالبه مهریه توسط زن در آینده شود.

آگاهی از تفاوت های ماهوی هر یک از این انواع بخشش، به ویژه در خصوص امکان رجوع یا عدم رجوع از آن ها، برای جلوگیری از پشیمانی و مشکلات آتی بسیار ضروری است. همچنین، بخشش مهریه در انواع طلاق، از طلاق توافقی گرفته تا طلاق خلع، مبارات و طلاق از طرف زن، هر یک شرایط و آثار حقوقی متفاوتی دارد که باید با دقت مورد توجه قرار گیرد. تأکید می شود که بخشش مهریه لزوماً به معنای سلب سایر حقوق مالی زن نیست و باید این موارد به صراحت در اسناد رسمی ذکر شوند. در نهایت، با توجه به پیچیدگی های حقوقی این فرآیند، مشاوره با یک وکیل متخصص خانواده پیش از هر اقدامی، بهترین راهکار برای تضمین حقوق طرفین و اتخاذ تصمیمی آگاهانه و مطابق با قانون است.