درخواست صدور اجرائیه نسبت به چک بلامحل یعنی چه

درخواست صدور اجراییه نسبت به چک بلامحل به معنای یک راهکار قانونی و سریع است که به دارنده چک برگشتی این امکان را می دهد تا بدون نیاز به دادرسی طولانی مدت، مستقیماً از دادگاه بخواهد دستور پرداخت وجه چک را صادر کند. این فرآیند بر اساس ماده ۲۳ قانون صدور چک، به دارنده قدرت اجرایی می دهد تا صادرکننده را وادار به ایفای تعهد کند و از اتلاف زمان در محاکم جلوگیری شود.

چک به عنوان یک سند تجاری مهم، در مبادلات روزمره نقش حیاتی دارد و به مثابه پول نقد در نظر گرفته می شود. اما گاهی اوقات، صادرکننده چک به تعهد خود در تأمین وجه آن عمل نمی کند و چک در زمان مقرر برگشت می خورد. در چنین شرایطی، دارنده چک بلامحل با چالش وصول مطالبات خود مواجه می شود. قانون گذار برای حمایت از حقوق دارندگان چک و سرعت بخشیدن به فرآیند وصول وجه، تمهیدات مختلفی از جمله امکان درخواست صدور اجراییه نسبت به چک بلامحل> را پیش بینی کرده است. این روش، یکی از قاطع ترین و سریع ترین راه ها برای مطالبه وجه چک بدون پشت سر گذاشتن پیچیدگی ها و زمان بر بودن دعاوی حقوقی یا شکایت کیفری است. آشنایی کامل با این فرآیند، نه تنها برای دارندگان چک برگشتی ضروری است، بلکه صادرکنندگان چک نیز باید از تبعات و مراحل آن آگاه باشند تا از مشکلات احتمالی جلوگیری کنند. این راهکار قانونی، ابزاری قدرتمند برای احقاق حق در دست دارنده چک است و به او کمک می کند تا به سرعت به نتیجه دلخواه خود برسد.

چک بلامحل و گواهی عدم پرداخت: سنگ بنای اجراییه

قبل از هرگونه اقدام قانونی برای وصول وجه چک، درک صحیح از مفهوم چک بلامحل> و گواهی عدم پرداخت چک> از اهمیت بالایی برخوردار است. این دو مفهوم، پیش نیازهای حیاتی برای آغاز فرآیند صدور اجرائیه چک صیادی> یا چک های قدیمی تر هستند.

تعریف چک بلامحل و دلایل برگشت خوردن آن

چک بلامحل به چکی گفته می شود که دارنده آن در تاریخ سررسید به بانک مراجعه کرده، اما به دلیل عدم وجود موجودی کافی در حساب صادرکننده، دستور عدم پرداخت (برگشت خوردن) از سوی بانک صادر می شود. دلایل مختلفی برای بلامحل شدن یک چک وجود دارد که مهم ترین آن ها شامل موارد زیر است:

• کسری موجودی یا عدم موجودی کافی در حساب صادرکننده.
• مسدود شدن حساب بانکی صادرکننده به دلایل قضایی یا بانکی.
• دستور عدم پرداخت> از سوی صادرکننده به بانک، که معمولاً به دلیل مفقودی، سرقت، جعل یا کلاهبرداری انجام می شود (ماده ۱۴ قانون صدور چک).
• اشکال در امضا (عدم مطابقت امضای روی چک با نمونه امضای موجود در بانک).

گواهی عدم پرداخت: رکن اصلی درخواست اجراییه

هنگامی که یک چک بلامحل اعلام می شود، بانک موظف است بنا به درخواست دارنده چک، گواهی عدم پرداخت> صادر کند. این گواهی یک سند رسمی است که وضعیت بلامحل بودن چک و دلیل آن را تأیید می کند. گواهی عدم پرداخت نه تنها برای آغاز فرآیند اجراییه ضروری است، بلکه در دعاوی حقوقی و شکایت کیفری نیز به عنوان مدرک اصلی مورد استفاده قرار می گیرد.

برای دریافت گواهی عدم پرداخت، دارنده چک باید با اصل چک به بانکی که چک روی آن صادر شده است، مراجعه کند. بانک مشخصات کامل چک، صادرکننده و دلیل عدم پرداخت را در این گواهی قید می کند.

نقش سامانه صیاد و کد رهگیری در چک های جدید

با تصویب قانون جدید چک> در سال ۱۳۹۷ و راه اندازی سامانه صیاد>، فرآیند صدور و پیگیری چک ها تغییرات عمده ای پیدا کرده است. برای چک صیادی بلامحل>، پس از مراجعه به بانک و ثبت برگشت چک در سامانه صیاد، بانک موظف است یک کد رهگیری اختصاصی صادر کند و آن را روی گواهی عدم پرداخت درج نماید. این کد رهگیری برای پیگیری های بعدی، به ویژه برای درخواست صدور اجراییه> از طریق دادگستری، حیاتی است و بدون آن امکان طرح درخواست اجراییه برای چک های صیادی فراهم نیست.

مستند قانونی درخواست اجراییه: ماده ۲۳ قانون صدور چک

یکی از مهم ترین تحولات در قانون جدید چک>، امکان صدور فوری اجراییه> برای چک های بلامحل از طریق دادگستری است. این امکان بر اساس ماده ۲۳ قانون صدور چک> فراهم شده و به دارنده چک این حق را می دهد که بدون نیاز به طرح دعوای حقوقی و طی مراحل طولانی رسیدگی، مستقیماً تقاضای صدور اجراییه کند.

تشریح مفاد ماده ۲۳ قانون صدور چک (اصلاحی ۱۳۹۷)

ماده ۲۳ قانون صدور چک (اصلاحی ۱۳۹۷/۸/۱۳) بیان می دارد: دارنده چک می تواند با ارائه گواهینامه عدم پرداخت، از دادگاه صالح صدور اجراییه نسبت به کسری مبلغ چک و حق الوکاله وکیل طبق تعرفه قانونی را درخواست نماید. دادگاه مکلف است در صورت وجود شرایط زیر حسب مورد علیه صاحب حساب، صادرکننده یا هر دو اجراییه صادر نماید. این ماده، نقطه عطفی در فرآیند وصول مطالبات از طریق چک بلامحل است و مسیر را برای اجراییه چک برگشتی> به شکلی سریع تر هموار می کند. پیش از این اصلاحیه، معمولاً دارنده چک مجبور بود برای وصول مطالبات خود از طریق دادگاه، دادخواست طرح کند که این امر مستلزم صرف زمان و هزینه های دادرسی بیشتری بود.

شروط سه گانه ماده ۲۳ برای صدور اجراییه

برای اینکه دادگاه بتواند بر اساس ماده ۲۳ قانون صدور چک، اجراییه چک> را صادر کند، سه شرط اساسی باید احراز شود که در متن این ماده به تفصیل آمده است:

1. در متن چک، وصول وجه آن منوط به تحقق شرطی نشده باشد: به این معنی که چک نباید به صورت مشروط صادر شده باشد. اگر پرداخت وجه چک به وقوع یک رویداد یا انجام یک عمل خاص منوط شده باشد، نمی توان برای آن درخواست صدور اجراییه> کرد. برای مثال، اگر در متن چک قید شده باشد وجه این چک پس از تحویل کالا پرداخت شود، مشروط تلقی شده و مشمول ماده ۲۳ نخواهد بود.
2. در متن چک قید نشده باشد که چک بابت تضمین انجام معامله یا تعهدی است: چک نباید به عنوان تضمین صادر شده باشد. اگر در متن چک صراحتاً یا تلویحاً ذکر شده باشد که چک بابت تضمین انجام یک معامله، قرارداد یا تعهد خاصی صادر شده است، امکان صدور اجراییه از طریق ماده ۲۳ وجود نخواهد داشت. این نوع چک ها، «چک های تضمینی» نامیده می شوند که شرایط خاص خود را دارند.
3. گواهینامه عدم پرداخت به دلیل دستور عدم پرداخت طبق ماده (۱۴) این قانون و تبصره های آن صادر نشده باشد: این شرط به مواردی اشاره دارد که صادرکننده چک به دلیل مفقودی، سرقت، جعل یا کلاهبرداری، دستور عدم پرداخت> وجه چک را به بانک داده است. در این موارد، چون اصل بر این است که صادرکننده خود قربانی جرمی شده، تا زمانی که تکلیف شکایت وی مشخص نشود و یا ادعایش ثابت نگردد، امکان صدور اجراییه> وجود ندارد. البته، صادرکننده موظف است ظرف یک هفته از تاریخ دستور عدم پرداخت، شکایت خود را مطرح و گواهی آن را به بانک ارائه دهد.

احراز این شروط، به دادگاه اجازه می دهد که بدون ورود به ماهیت دعوا و تنها با بررسی مدارک ظاهری، دستور اجرای چک> را صادر کند و از این رو فرآیند وصول مطالبات را به میزان قابل توجهی تسریع می بخشد.

شرایط لازم برای درخواست صدور اجراییه چک بلامحل از دادگاه

در کنار شروط سه گانه ماده ۲۳ قانون صدور چک که پیشتر توضیح داده شد، چندین شرط دیگر نیز برای موفقیت در درخواست صدور اجراییه چک> از طریق دادگاه وجود دارد که باید توسط دارنده چک رعایت و احراز شود. این شرایط، تضمین کننده این است که فرآیند اجراییه به درستی و بر پایه مستندات قانونی پیش می رود.

• عدم صدور چک به صورت سفید امضا: چکی که فاقد تاریخ، مبلغ یا نام گیرنده باشد و تنها امضای صادرکننده روی آن باشد (چک سفید امضا)، امکان صدور اجراییه> را ندارد. اطلاعات چک باید کامل و دقیق باشد.
• عدم قید شرط در متن چک: همانطور که در ماده ۲۳ ذکر شد، وصول وجه چک نباید به تحقق شرطی منوط شده باشد. هرگونه قید شرطی در متن چک، مانع از اجرایی شدن آن از طریق ماده ۲۳ می شود.
• عدم قید تضمینی بودن چک در متن: نباید در متن چک مشخص شده باشد که چک برای تضمین انجام معامله یا تعهدی صادر شده است. چک های تضمینی مسیر قانونی متفاوتی برای وصول دارند.
• عدم اثبات صدور بدون تاریخ یا تاریخ خلاف واقع: اگر صادرکننده بتواند در دادگاه ثابت کند که چک بدون تاریخ صادر شده یا تاریخ مندرج در آن خلاف واقع است، اجراییه چک> ممکن است ابطال شود.
• دارا بودن کد رهگیری در گواهی عدم پرداخت (برای چک های صیادی و برخی قدیمی): برای چک های صیادی، گواهی عدم پرداخت> حتماً باید دارای کد رهگیری باشد که توسط سامانه صیاد صادر می شود. برای برخی چک های قدیمی تر نیز که در سامانه بانک مرکزی ثبت شده اند، وجود کد رهگیری ضروری است.
• عدم شمول ماده ۱۴ قانون صدور چک: اگر گواهی عدم پرداخت به دلیل دستور عدم پرداخت صادرکننده بر اساس ماده ۱۴ قانون چک (مفقودی، سرقت، جعل و…) باشد و صادرکننده نیز ظرف یک هفته از تاریخ دستور، شکایت خود را در مراجع قضایی ثبت کرده باشد، امکان صدور اجراییه نخواهد بود.
• سررسید بودن چک: چک باید در تاریخ سررسید خود به بانک ارائه شده و برگشت خورده باشد. امکان صدور اجراییه برای چک های مدت دار که هنوز سررسید نشده اند، وجود ندارد.
• اصالت چک: چک باید یک سند معتبر و قانونی باشد و جعلی بودن آن اثبات نشده باشد.

این شرایط، چارچوب قانونی را برای درخواست صدور اجراییه چک بلامحل> مشخص می کنند و دارنده چک باید قبل از اقدام، از رعایت تمامی آن ها اطمینان حاصل کند. در صورت عدم احراز هر یک از این شروط، ممکن است درخواست اجراییه> رد شده یا باطل گردد.

مراحل گام به گام درخواست و صدور اجراییه چک از طریق دادگستری

فرآیند درخواست صدور اجراییه چک برگشتی> از طریق دادگستری، پس از حصول شرایط لازم، مراحل مشخصی دارد که دارنده چک باید آن ها را به ترتیب طی کند. این مراحل به گونه ای طراحی شده اند که به سرعت و بدون نیاز به رسیدگی های قضایی طولانی مدت، به نتیجه برسند.

مرحله اول: آماده سازی مدارک

اولین گام در مراحل صدور اجراییه چک>، جمع آوری و آماده سازی مدارک لازم است. این مدارک شامل:

• اصل چک بلامحل: چکی که برگشت خورده است.
• گواهی عدم پرداخت چک: این گواهی باید توسط بانک محال علیه صادر شده و دارای کد رهگیری (برای چک های صیادی و برخی قدیمی) باشد.
• مدارک شناسایی دارنده چک: کارت ملی و شناسنامه.

مرحله دوم: مراجعه به دفاتر خدمات الکترونیک قضایی

پس از آماده سازی مدارک، دارنده چک باید به یکی از دفاتر خدمات الکترونیک قضایی مراجعه کند. در این مرحله، درخواست صدور اجراییه ثبت می شود. نکته حائز اهمیت این است که این درخواست صدور اجراییه> با دادخواست حقوقی متفاوت است. درخواست اجراییه نیاز به تنظیم پیچیده دادخواست ندارد و فقط باید فرم های مربوطه در دفاتر خدمات قضایی تکمیل شود. دفاتر خدمات الکترونیک قضایی، درخواست را به دادگاه صالح ارسال می کنند. دادگاه صالح معمولاً دادگاه حقوقی محل صدور چک، محل اقامت صادرکننده، یا محل بانک محال علیه است.

مرحله سوم: بررسی توسط دادگاه و صدور اجراییه

پس از ثبت درخواست، پرونده به شعبه دادگاه حقوقی ارجاع می شود. قاضی دادگاه، تنها به بررسی مدارک ارائه شده (چک و گواهی عدم پرداخت) و احراز شرایط صدور اجراییه چک> (مطابق ماده ۲۳ قانون صدور چک) می پردازد. در این مرحله، نیازی به تشکیل جلسه رسیدگی، احضار طرفین، یا ارائه دفاعیات نیست. اگر قاضی تشخیص دهد که تمامی شرایط قانونی برای صدور اجراییه محقق شده است، بدون فوت وقت و در وقت فوق العاده، دستور صدور اجراییه> را صادر می کند. این ویژگی، سرعت این روش را به شدت افزایش می دهد.

مرحله چهارم: ابلاغ اجراییه

پس از صدور اجراییه، این سند از طریق سامانه ابلاغ الکترونیک (ثنا) به صادرکننده چک ابلاغ می شود. از تاریخ ابلاغ، صادرکننده چک ۱۰ روز مهلت> قانونی دارد تا نسبت به پرداخت وجه چک یا توافق با دارنده چک اقدام کند. این مهلت ۱۰ روزه، فرصتی است برای صادرکننده تا بدهی خود را پرداخت کرده و از اقدامات اجرایی بعدی جلوگیری کند.

اقدامات پس از صدور اجراییه: حقوق دارنده و تکالیف صادرکننده

پس از صدور و ابلاغ اجراییه چک>، وارد مرحله جدیدی می شویم که در آن، تکالیف مشخصی برای صادرکننده چک و حقوقی برای دارنده آن ایجاد می شود. این مرحله به نحوه وصول چک بلامحل> جامه عمل می پوشاند.

مهلت ۱۰ روزه صادرکننده چک و عواقب عدم پرداخت

همانطور که ذکر شد، صادرکننده چک از زمان ابلاغ اجراییه، ۱۰ روز مهلت> دارد تا وجه چک را پرداخت کند یا با دارنده چک به توافق برسد. در این مهلت، صادرکننده می تواند:

• وجه چک را به حساب اعلام شده توسط دادگستری واریز کند.
• با دارنده چک مذاکره کرده و راهکاری برای پرداخت (مثلاً پرداخت اقساطی) پیدا کند و رضایت او را جلب نماید.
• در صورت عدم توانایی پرداخت، اموالی را برای توقیف و اجرای حکم معرفی کند.

در صورتی که صادرکننده در این مهلت ۱۰ روزه هیچ کدام از اقدامات فوق را انجام ندهد، دارنده چک می تواند درخواست پیگیری اجرای احکام> را از دادگستری داشته باشد. این مرحله، شروع عملیات اجرایی برای وصول مطالبات است.

توقیف اموال صادرکننده: انواع اموال قابل توقیف

پس از انقضای مهلت ۱۰ روزه و عدم پرداخت وجه چک، دارنده چک می تواند با مراجعه به واحد اجرای احکام دادگستری>، تشکیل پرونده اجرایی دهد و درخواست توقیف اموال صادرکننده چک> را مطرح کند. اجرای احکام، با استفاده از استعلامات مختلف، اموال صادرکننده را شناسایی و توقیف می کند. انواع اموال قابل توقیف شامل موارد زیر است:

• حساب های بانکی: موجودی حساب های بانکی صادرکننده در تمامی بانک ها (توقیف بانکی).
• اموال منقول: خودرو، سهام، اوراق بهادار و سایر وسایل با ارزش (توقیف راهور برای خودرو، بورس برای سهام).
• اموال غیرمنقول: ملک، زمین و ساختمان (توقیف ثبتی از طریق اداره ثبت اسناد و املاک).
• حقوق و مطالبات از اشخاص ثالث: برای مثال، اگر صادرکننده از شخص دیگری طلبی داشته باشد، این طلب نیز می تواند توقیف شود.

این اموال پس از توقیف، از طریق مزایده به فروش رفته و وجه حاصل از آن برای پرداخت دین به دارنده چک استفاده می شود.

مستثنیات دین: اموالی که قابل توقیف نیستند

قانون گذار برای حمایت از حداقل زندگی مدیون، برخی اموال را از قاعده توقیف مستثنی کرده است که به آن ها مستثنیات دین> گفته می شود. این اموال مطابق ماده ۲۴ قانون نحوه اجرای محکومیت های مالی، قابل توقیف نیستند تا مدیون بتواند به زندگی عادی خود ادامه دهد. مهم ترین مستثنیات دین در چک> عبارتند از:

• منزل مسکونی که عرفاً در شأن مدیون در حالت اعسار اوست.
• اثاثیه مورد نیاز زندگی که عرفاً در شأن مدیون در حالت اعسار اوست.
• آذوقه موجود به قدر احتیاج مدیون و افراد تحت تکفل وی برای مدتی که عرفاً آذوقه ذخیره می شود.
• کتب و ابزار علمی و پژوهشی برای اهل علم متناسب با شأن آنان.
• ابزار و وسایل کار کسبه، پیشه وران و کشاورزان متناسب با نیاز زندگی خود و افراد تحت تکفل.
• تلفن مورد نیاز مدیون.
• مبلغی که در قانون به عنوان حداقل نفقه یا حداقل معاش تعیین شده است.

امکان درخواست حکم جلب در صورت فقدان اموال

اگر پس از بررسی و استعلامات، مشخص شود که صادرکننده چک هیچ مالی برای توقیف ندارد یا اموال موجود جزو مستثنیات دین محسوب می شوند، دارنده چک می تواند درخواست حکم جلب چک برگشتی> را مطرح کند. در این صورت، با دستور مقام قضایی، حکم جلب صادرکننده چک بلامحل صادر می شود تا از این طریق به پرداخت بدهی خود وادار شود. البته این اقدام معمولاً آخرین راهکار است و پس از اطمینان از عدم وجود اموال کافی برای توقیف انجام می شود.

مقایسه اجراییه دادگاهی و اجراییه ثبتی برای چک بلامحل

برای وصول چک بلامحل>، علاوه بر روش درخواست صدور اجراییه> از طریق دادگستری (ماده ۲۳ قانون صدور چک)، راهکار دیگری نیز از طریق اداره ثبت اسناد و املاک وجود دارد که به آن اجراییه ثبتی> گفته می شود. آگاهی از تفاوت های این دو روش برای انتخاب بهترین راهکار، اهمیت زیادی دارد.

ویژگی	اجراییه دادگاهی (ماده ۲۳ قانون صدور چک)	اجراییه ثبتی (قانون ثبت و قانون صدور چک)
مرجع صدور	دادگاه حقوقی (بدون نیاز به رسیدگی)	اداره ثبت اسناد و املاک
مبنای قانونی	ماده ۲۳ قانون صدور چک (اصلاحی ۱۳۹۷)	ماده ۲ قانون صدور چک و آیین نامه اجرای مفاد اسناد رسمی لازم الاجرا
شرایط خاص	عدم مشروط بودن، تضمینی نبودن، عدم دستور ماده ۱۴	مطابقت امضای صادرکننده با نمونه امضای بانک (تأیید بانک)
مدارک لازم	اصل چک، گواهی عدم پرداخت با کد رهگیری	اصل چک، گواهی عدم پرداخت با تأیید مطابقت امضا توسط بانک
هزینه دادرسی/اجراییه	معمولاً رایگان یا ناچیز (غیرمالی)	نیم عشر دولتی (۵% مبلغ چک) که ابتدا دارنده پرداخت می کند و بعد قابل وصول است.
سرعت	بسیار سریع (بدون نیاز به جلسه رسیدگی)	نسبتاً سریع، اما ممکن است نیاز به بررسی های بیشتر توسط ثبت باشد.
امکان توقیف اموال	توقیف کلیه اموال صادرکننده (منقول، غیرمنقول، بانکی)	توقیف کلیه اموال صادرکننده (منقول، غیرمنقول، بانکی)
مسئولیت ظهرنویس/ضامن	قابلیت اقدام فقط علیه صادرکننده و صاحب حساب، نه ظهرنویس و ضامن (مگر با طرح دعوای جداگانه)	قابلیت اقدام علیه صادرکننده، ظهرنویس و ضامن (در صورت احراز شرایط)
خسارت تأخیر تأدیه	فقط اصل وجه و حق الوکاله وکیل قابل مطالبه است. خسارت تأخیر تأدیه نیاز به دادخواست جداگانه دارد.	فقط اصل وجه قابل مطالبه است. خسارت تأخیر تأدیه نیاز به طرح دعوای حقوقی دارد.
امکان ابطال/توقف	در صورت اثبات خلاف شروط، دادگاه می تواند اجراییه را ابطال یا عملیات اجرایی را متوقف کند.	توقف عملیات اجرایی نیاز به دستور قضایی از دادگاه دارد.

مزایا و معایب هر روش

هر یک از روش های اجراییه دادگاهی> و اجراییه ثبتی> مزایا و معایب خاص خود را دارند که انتخاب بین آن ها بستگی به شرایط دارنده چک و نوع چک دارد.

مزایای اجراییه دادگاهی:

• سرعت بالا در صدور اجراییه به دلیل عدم نیاز به رسیدگی قضایی طولانی.
• عدم نیاز به پرداخت هزینه دادرسی> اولیه بالا (هزینه غیرمالی).
• عدم نیاز به تأیید مطابقت امضا توسط بانک (برخلاف اجراییه ثبتی).

معایب اجراییه دادگاهی:

• عدم امکان اقدام مستقیم علیه ظهرنویسان و ضامنین (نیاز به طرح دعوای حقوقی جداگانه).
• عدم امکان مطالبه خسارت تأخیر تأدیه به صورت همزمان با درخواست اجراییه.

مزایای اجراییه ثبتی:

• امکان اقدام علیه ظهرنویسان و ضامنین در صورت احراز شرایط.
• امکان توقیف سریع اموال از طریق اداره ثبت.

معایب اجراییه ثبتی:

• نیاز به تأیید مطابقت امضای صادرکننده توسط بانک که گاهی ممکن است چالش برانگیز باشد.
• نیاز به پرداخت نیم عشر دولتی> (۵ درصد مبلغ چک) به عنوان هزینه اجراییه در ابتدای کار.
• برای برخی چک ها، به ویژه چک های قدیمی، ممکن است پیچیدگی هایی در اجرای ثبت ایجاد شود.

هزینه های مرتبط با درخواست و اجرای اجراییه چک

یکی از دغدغه های اصلی دارندگان چک بلامحل، اطلاع از هزینه اجراییه چک برگشتی> و سایر مخارج مربوط به فرآیند وصول مطالبات> است. این هزینه ها بسته به روش انتخابی (دادگستری یا ثبت) و اقدامات تکمیلی متفاوت خواهد بود.

هزینه دادرسی در دادگستری برای درخواست اجراییه

درخواست صدور اجراییه نسبت به چک بلامحل> از طریق دادگستری، طبق ماده ۲۳ قانون صدور چک، به عنوان یک درخواست غیرمالی محسوب می شود. به همین دلیل، هزینه دادرسی> آن بسیار ناچیز است و در مقایسه با دادخواست های حقوقی مالی که بر اساس درصد مبلغ مورد مطالبه تعیین می شوند، عملاً رایگان تلقی می گردد. این یکی از مزایای مهم روش دادگاهی است که بار مالی اولیه را از دوش دارنده چک برمی دارد و سرعت و سهولت دسترسی به عدالت را افزایش می دهد.

هزینه اجراییه در اداره ثبت

اگر دارنده چک روش اجراییه ثبتی> را برای وصول مطالبات خود انتخاب کند، ملزم به پرداخت نیم عشر دولتی> است. این مبلغ معادل ۵ درصد از وجه چک می باشد و در ابتدای کار باید توسط دارنده چک پرداخت شود. این هزینه پس از وصول چک، از صادرکننده قابل دریافت است، اما دارنده باید ابتدا آن را پرداخت کند. این موضوع می تواند یکی از معایب اجراییه ثبتی> نسبت به روش دادگاهی باشد، به خصوص برای چک های با مبالغ بالا.

سایر هزینه ها و حق الوکاله وکیل

علاوه بر موارد فوق، هزینه های جانبی دیگری نیز ممکن است در طول فرآیند اجراییه چک> ایجاد شود:

• هزینه استعلام اموال: برای شناسایی و توقیف اموال صادرکننده چک>، نیاز به استعلام از مراجع مختلف (بانک مرکزی، اداره ثبت، راهور و …) است که هر کدام ممکن است هزینه اندکی داشته باشند.
• هزینه کارشناسی: در برخی موارد، ممکن است برای تعیین ارزش اموال توقیف شده نیاز به کارشناسی باشد که هزینه آن نیز به پرونده اضافه می شود.
• حق الوکاله وکیل: در صورت استفاده از خدمات وکیل چک برگشتی>، دارنده چک باید حق الوکاله وکیل> را نیز پرداخت کند. حق الوکاله بر اساس تعرفه قانونی و توافق با وکیل تعیین می شود. اگرچه پرداخت حق الوکاله ممکن است در ابتدا هزینه بر به نظر برسد، اما یک وکیل متخصص می تواند با سرعت و دقت بیشتری پرونده را پیش ببرد و احتمال موفقیت در وصول مطالبات> را افزایش دهد. در ماده ۲۳ قانون صدور چک نیز ذکر شده است که حق الوکاله وکیل طبق تعرفه قانونی> می تواند از صادرکننده مطالبه شود.

آگاهی از این هزینه ها به دارنده چک کمک می کند تا با دیدی واقع بینانه به پیگیری حقوقی چک بلامحل> خود بپردازد و برای تمام مراحل برنامه ریزی مالی لازم را داشته باشد.

نکات حقوقی تکمیلی و چالش های رایج در اجراییه چک

درخواست صدور اجراییه نسبت به چک بلامحل>، با وجود سادگی و سرعت نسبی، همچنان دارای ابهامات و چالش های حقوقی است که دارنده چک و صادرکننده باید از آن ها آگاه باشند. در این بخش، به برخی از مهم ترین نکات و مسائل حقوقی تکمیلی می پردازیم.

خسارت تأخیر تأدیه: نحوه مطالبه

یکی از مسائل مهم در دعاوی مربوط به چک بلامحل>، مطالبه خسارت تأخیر تأدیه> است. بر اساس ماده ۲۳ قانون صدور چک، در درخواست صدور اجراییه> از دادگستری، تنها اصل مبلغ چک و حق الوکاله وکیل قابل مطالبه است. مطالبه خسارت تأخیر تأدیه نیاز به دادخواست جداگانه> دارد و نمی توان آن را همزمان با درخواست اجراییه مطرح کرد. دارنده چک باید پس از وصول اصل وجه چک، دادخواست مطالبه خسارت تأخیر تأدیه را به دادگاه تقدیم کند. مبدأ محاسبه خسارت تأخیر تأدیه معمولاً از تاریخ سررسید چک خواهد بود.

مسئولیت ظهرنویسان و ضامنین

اجراییه چک> صادره بر اساس ماده ۲۳ قانون صدور چک، تنها علیه صادرکننده چک و صاحب حساب قابل اعمال است. این بدان معناست که اگر چک دارای ظهرنویس (کسانی که پشت چک را امضا کرده اند) یا ضامن باشد، نمی توان با این اجراییه علیه آن ها اقدام کرد. برای مطالبه وجه چک از ظهرنویسان و ضامنین، دارنده چک باید دعوای حقوقی جداگانه> در دادگاه مطرح کند. این محدودیت، یکی از تفاوت های اصلی اجراییه دادگاهی> با اجراییه ثبتی> است که در روش ثبتی، امکان اقدام علیه ظهرنویس و ضامن نیز وجود دارد.

چک های تضمینی یا مشروط: سرنوشت اجراییه

اگر چکی به صورت تضمینی یا مشروط صادر شده باشد، همانطور که در شروط ماده ۲۳ قانون صدور چک ذکر شد، نمی توان برای آن درخواست صدور اجراییه> کرد. در صورتی که دادگاه به اشتباه اجراییه صادر کند و بعداً صادرکننده با ارائه دلایل مستند ثابت کند که چک تضمینی یا مشروط بوده است، اجراییه صادر شده قابل ابطال است. حتی اگر این موارد در متن چک ذکر نشده باشد اما صادرکننده بتواند با مدارک رسمی یا رأی قضایی دیگر، تضمینی یا مشروط بودن چک را اثبات کند، می تواند درخواست ابطال یا توقف عملیات اجرایی را داشته باشد.

فوت صادرکننده و پیگیری مطالبات

اگر صادرکننده چک پس از صدور چک فوت کند، پیگیری حقوقی چک بلامحل> علیه ورثه وی انجام می شود. دارنده چک می تواند درخواست صدور اجراییه> را به طرفیت وراث متوفی مطرح کند. البته در این خصوص، رعایت مقررات مربوط به قانون امور حسبی>، به ویژه مهلت های قانونی و نحوه ابلاغ به ورثه، الزامی است.

انتقال چک پس از برگشت: دیدگاه های قانونی

در خصوص وضعیت چکی که پس از برگشت خوردن (صدور گواهی عدم پرداخت) به شخص ثالثی منتقل می شود، اختلاف نظر وجود دارد. طبق نظریه مشورتی شماره ۷/۱۴۰۴/۱۲۴ مورخ ۲۹-۰۴-۱۴۰۴ اداره حقوقی قوه قضاییه>، شخصی که چک را پس از برگشت خوردن دریافت می کند، دارنده قانونی> موضوع تبصره ۱ ماده ۲۱ مکرر و ماده ۲۳ قانون صدور چک محسوب نمی شود و در نتیجه، درخواست صدور اجراییه> از سوی وی پذیرفته نخواهد شد. این بدان معناست که اگر قصد دارید چکی را که برگشت خورده است دریافت کنید، باید از طرق دیگر (مانند طرح دعوای حقوقی) برای وصول آن اقدام کنید و نه از طریق اجراییه ماده ۲۳.

تقاضای اعسار توسط صادرکننده

صادرکننده چک که اجراییه علیه او صادر شده است، در صورتی که توانایی پرداخت دین را نداشته باشد، حق دارد مطابق ماده ۳ قانون نحوه اجرای محکومیت های مالی>، درخواست اعسار از پرداخت محکوم به را به دادگاه تقدیم کند. اگر اعسار وی اثبات شود، دادگاه می تواند حکم به تقسیط بدهی دهد و بدین ترتیب فشار پرداخت یکجای مبلغ از روی صادرکننده برداشته شود.

چک های غیرصیادی و قدیمی: ملاحظات خاص

برای چک های غیرصیادی> و قدیمی نیز در صورتی که گواهی عدم پرداخت> آن ها دارای کد رهگیری باشد و از تاریخ صدور چک یا گواهی عدم پرداخت بیش از پنج سال> سپری نشده باشد، امکان درخواست صدور اجراییه> از طریق دادگاه وجود دارد. اما نبود کد رهگیری و یا گذشت زمان طولانی، می تواند مانع از استفاده از این روش سریع شود.

دستور عدم پرداخت (ماده ۱۴): تأثیر و مهلت ها

ماده ۱۴ قانون صدور چک به صادرکننده اجازه می دهد در مواردی مانند سرقت، جعل، مفقودی یا کلاهبرداری، به بانک دستور عدم پرداخت وجه چک> را بدهد. در این شرایط، صادرکننده مکلف است ظرف یک هفته> از تاریخ دستور عدم پرداخت، شکایت خود را به مراجع قضایی تقدیم و گواهی آن را به بانک ارائه کند. اگر این مهلت منقضی شود و گواهی تقدیم شکایت به بانک ارائه نگردد، دارنده چک می تواند درخواست صدور اجراییه> را مطرح کند. همچنین اگر صادرکننده دعوای خود را در دادگاه اقامه کند، این دعوا مانع جریان عملیات اجرایی نمی شود، مگر آنکه دادگاه ظن قوی> به صحت ادعا پیدا کند و با اخذ تامین مناسب، قرار توقف عملیات اجرایی صادر کند.

امکان توقف عملیات اجرایی

اگر صادرکننده چک یا قائم مقام قانونی او، دعاوی مانند مشروط یا تضمینی بودن چک، یا تحصیل چک از طریق جرائم دیگر را در مراجع قضایی اقامه کند، این اقامه دعوی به خودی خود مانع از جریان عملیات اجرایی نخواهد شد. مگر اینکه مرجع قضایی ظن قوی> پیدا کند یا از اجرای سند مذکور ضرر جبران ناپذیری وارد شود که در این صورت با اخذ تامین مناسب>، قرار توقف عملیات اجرایی صادر می کند. در صورتی که دلیل ارائه شده مستند به سند رسمی باشد یا صادرکننده مدعی مفقود شدن چک باشد و دلایل قابل قبول ارائه کند، توقف عملیات اجرایی بدون اخذ تامین> صادر خواهد شد. این دعاوی خارج از نوبت رسیدگی می شوند تا سریع تر به نتیجه برسند و وضعیت اجراییه مشخص شود.

جمع بندی نهایی

درخواست صدور اجراییه نسبت به چک بلامحل> یکی از کارآمدترین و سریع ترین راه هایی است که قانون گذار برای وصول مطالبات> دارندگان چک بلامحل پیش بینی کرده است. این فرآیند که عمدتاً بر اساس ماده ۲۳ قانون صدور چک> پیگیری می شود، به دارنده امکان می دهد تا بدون نیاز به دادرسی های طولانی و هزینه بر، مستقیماً از دادگاه تقاضای صدور دستور پرداخت کند و متعاقباً برای توقیف اموال صادرکننده چک> اقدام نماید. ویژگی اصلی این روش، سرعت بالا و عدم نیاز به پرداخت هزینه دادرسی> سنگین است.

با این حال، برای بهره مندی کامل از مزایای این روش، آگاهی از تمامی شرایط صدور اجراییه چک>، مراحل گام به گام آن، و نکات حقوقی تکمیلی نظیر نحوه مطالبه خسارت تأخیر تأدیه>، محدودیت ها در برابر ظهرنویسان و ضامنین، و وضعیت چک های تضمینی یا مشروط، ضروری است. همچنین، شناخت تفاوت های اجراییه دادگاهی> با اجراییه ثبتی>، به دارنده چک کمک می کند تا بهترین راهکار را متناسب با وضعیت خود انتخاب کند.

در نهایت، چه دارنده چک بلامحل باشید و چه صادرکننده آن، کسب اطلاعات دقیق و در صورت لزوم، مشاوره با وکیل چک برگشتی> متخصص، می تواند شما را در این مسیر پیچیده حقوقی یاری کند و از بروز مشکلات و زیان های احتمالی جلوگیری نماید. این فرآیند، ابزاری قدرتمند در دست قانون است که به اجرای هرچه سریع تر عدالت کمک می کند.

سوالات متداول

اجراییه چک بلامحل چقدر زمان می برد؟

زمان صدور اجراییه چک بلامحل از طریق دادگستری، به دلیل عدم نیاز به تشکیل جلسه رسیدگی و قضاوت، نسبتاً سریع است و معمولاً ظرف چند روز تا چند هفته پس از ثبت درخواست اولیه، اجراییه صادر می شود. پس از آن، مهلت ۱۰ روزه قانونی برای صادرکننده چک و سپس مراحل اجرایی احکام دنبال می شود.

آیا برای چک های عادی (غیرصیادی) هم می توان اجراییه گرفت؟

بله، برای چک های غیرصیادی نیز در صورتی که گواهی عدم پرداخت> آن ها دارای کد رهگیری باشد و از تاریخ صدور چک یا گواهی عدم پرداخت، بیش از پنج سال> سپری نشده باشد، می توان از طریق ماده ۲۳ قانون صدور چک درخواست اجراییه داد.

آیا خسارت تأخیر تأدیه همراه با اجراییه قابل مطالبه است؟

خیر، بر اساس ماده ۲۳ قانون صدور چک، در درخواست صدور اجراییه> از دادگستری تنها اصل مبلغ چک و حق الوکاله وکیل قابل مطالبه است. برای مطالبه خسارت تأخیر تأدیه>، دارنده چک باید دادخواست جداگانه> به دادگاه تقدیم کند.

نقش وکیل در فرآیند اجراییه چک چیست؟

وکیل چک برگشتی> با آگاهی کامل از قوانین و مقررات مربوط به چک، می تواند دارنده چک را در تمامی مراحل از جمله آماده سازی مدارک، تنظیم و ثبت درخواست صدور اجراییه>، پیگیری در واحد اجرای احکام>، توقیف اموال صادرکننده چک> و حتی در صورت لزوم، درخواست حکم جلب>، راهنمایی و نمایندگی کند و به تسریع و موفقیت آمیز بودن فرآیند کمک شایانی نماید.

چه اموالی جزو مستثنیات دین محسوب می شوند و قابل توقیف نیستند؟

مستثنیات دین> شامل اموالی است که برای حفظ حداقل زندگی آبرومندانه مدیون و افراد تحت تکفل وی ضروری است و طبق ماده ۲۴ قانون نحوه اجرای محکومیت های مالی، قابل توقیف نیستند. این موارد شامل منزل مسکونی در شأن مدیون، اثاثیه مورد نیاز زندگی، آذوقه، کتب و ابزار علمی، و ابزار و وسایل کار می شود.

اگر صادرکننده چک فوت کرده باشد، تکلیف چیست؟

در صورت فوت صادرکننده چک، درخواست صدور اجراییه> می تواند به طرفیت وراث متوفی مطرح شود. البته در این خصوص، رعایت قوانین مربوط به قانون امور حسبی> در مورد ترکه و وراث الزامی است و ورثه تنها تا میزان سهم الارث خود مسئول خواهند بود.

اگر چکی بابت تضمین صادر شده باشد، آیا می توان اجراییه گرفت؟

خیر، یکی از شروط اصلی برای صدور اجراییه چک> بر اساس ماده ۲۳ قانون صدور چک، این است که در متن چک قید نشده باشد که چک بابت تضمین انجام معامله یا تعهدی صادر شده است. برای چک های تضمینی، مسیر قانونی دیگری برای وصول مطالبات باید طی شود.