ماده 669 قانون مجازات اسلامی تعزیرات

ماده ۶۶۹ قانون مجازات اسلامی (تعزیرات) به جرم تهدید می پردازد و هرگونه تهدید به قتل، ضررهای نفسی، شرفی، مالی یا افشای سر را که نسبت به خود فرد یا بستگان او صورت گیرد، جرم انگاری کرده است. این ماده حتی در صورتی که تهدیدکننده تقاضای مال، وجه یا انجام یا ترک فعلی را نکرده باشد، صرف عمل تهدید را مستوجب مجازات شلاق تا ۷۴ ضربه یا حبس از یک ماه تا یک سال می داند. در این مقاله، به تفصیل به بررسی این ماده قانونی، ارکان تشکیل دهنده جرم تهدید، مجازات های مربوط به آن و نکات حقوقی و عملی مرتبط خواهیم پرداخت تا ابعاد مختلف این جرم از دیدگاه قانون و رویه قضایی روشن شود.

تهدید، از جمله جرائمی است که امنیت روانی و جسمی افراد جامعه را نشانه می گیرد و می تواند آثار مخربی بر زندگی قربانیان داشته باشد. قانون گذار با وضع ماده ۶۶۹ قانون مجازات اسلامی (تعزیرات)، قصد حمایت از شهروندان در برابر این گونه رفتارهای مجرمانه را داشته است. درک صحیح این ماده برای هر دو سوی ماجرا، یعنی هم کسانی که مورد تهدید قرار می گیرند و هم کسانی که ممکن است به جرم تهدید متهم شوند، از اهمیت بالایی برخوردار است. این آگاهی حقوقی به افراد کمک می کند تا در مواجهه با این موقعیت ها، بهترین و قانونی ترین تصمیمات را اتخاذ کنند.

اهمیت ماده 669 قانون مجازات اسلامی در حفظ امنیت روانی جامعه

امنیت، یکی از اساسی ترین نیازهای بشر و زیربنای آرامش و پیشرفت در هر جامعه ای است. امنیت صرفاً به فقدان جنگ یا جرائم خشن محدود نمی شود، بلکه شامل امنیت روانی و احساس آرامش شهروندان در زندگی روزمره نیز می شود. ماده ۶۶۹ قانون مجازات اسلامی (تعزیرات) با جرم انگاری عمل تهدید، گام مهمی در جهت حفظ این بعد از امنیت برداشته است. این ماده قانونی، به افراد اطمینان می دهد که در برابر کسانی که قصد برهم زدن آرامش و امنیت ذهنی آن ها را دارند، بی دفاع نیستند.

جرم تهدید، برخلاف برخی جرائم دیگر که مستقیماً به جسم یا مال افراد آسیب می رسانند، عمدتاً از طریق ایجاد رعب و وحشت، آرامش درونی فرد را نشانه می گیرد. این ترس و اضطراب می تواند منجر به اختلالات روانی، کاهش کیفیت زندگی و حتی تأثیر بر تصمیمات مهم زندگی قربانی شود. از این رو، حمایت قانون از افراد در برابر تهدیدات، نقش حیاتی در ایجاد یک محیط اجتماعی امن و قابل اعتماد ایفا می کند. قانون گذار با تعیین مجازات برای این جرم، پیامی روشن به جامعه ارسال می کند: هیچ کس حق ندارد با ایجاد ترس، زندگی دیگری را تحت تأثیر قرار دهد.

علاوه بر حمایت از قربانی، ماده ۶۶۹ به عنوان یک بازدارنده نیز عمل می کند. آگاهی از وجود چنین قانونی و مجازات های مرتبط با آن، می تواند افراد را از ارتکاب به این جرم منصرف کند. این بازدارندگی نه تنها به نفع قربانیان بالقوه است، بلکه به حفظ نظم و آرامش عمومی جامعه نیز کمک شایانی می کند. یک جامعه ای که در آن افراد بتوانند بدون ترس از تهدید، زندگی کنند و فعالیت های اجتماعی، اقتصادی و شخصی خود را پیش ببرند، قطعاً جامعه ای سالم تر و پویاتر خواهد بود.

متن کامل ماده 669 قانون مجازات اسلامی (تعزیرات) و بررسی اجمالی آن

برای درک کامل ابعاد حقوقی جرم تهدید، ابتدا لازم است متن دقیق ماده ۶۶۹ قانون مجازات اسلامی (تعزیرات) را مرور کنیم. این ماده که به کرات در دعاوی کیفری مورد استناد قرار می گیرد، صراحتاً مصادیق و مجازات های این جرم را بیان می کند:

«هرگاه کسی دیگری را به هر نحو تهدید به قتل یا ضررهای نفسی یا شرفی یا مالی و یا به افشای سری نسبت به خود یا بستگان او نماید، اعم از اینکه به این واسطه تقاضای وجه یا مال یا تقاضای انجام امر یا ترک فعلی را نموده یا ننموده باشد به مجازات شلاق تا (۷۴) ضربه یا زندان از یک ماه تا یک سال محکوم خواهد شد.»

این ماده به وضوح نشان می دهد که قانون گذار قصد داشته است دایره وسیعی از رفتارهای تهدیدآمیز را تحت پوشش قرار دهد. نکته کلیدی در این ماده، عبارت «به هر نحو» است که نشان دهنده فراگیری شیوه های ارتکاب این جرم است. تهدید می تواند شفاهی، کتبی، از طریق پیامک، شبکه های اجتماعی یا حتی با انجام رفتارهایی باشد که به طور غیرمستقیم، مفهوم تهدید را می رسانند. هدف از این فراگیری، جلوگیری از هرگونه سوءاستفاده و ایجاد خلأ قانونی در این زمینه است.

همچنین، ماده ۶۶۹ انواع مختلفی از ضررهایی را که می تواند موضوع تهدید قرار گیرد، مشخص کرده است. این ضررها شامل قتل (به عنوان شدیدترین نوع)، ضررهای نفسی (آسیب های جسمی یا روانی)، ضررهای شرفی (آبروریزی و هتک حیثیت)، ضررهای مالی (تخریب اموال یا زیان اقتصادی) و افشای سر (افشای اطلاعات محرمانه) می شود. این دسته بندی جامع، نشان دهنده درایت قانون گذار در پوشش دادن ابعاد مختلف زندگی فردی و اجتماعی است.

بخش پایانی ماده نیز بر این نکته تأکید دارد که حتی اگر تهدیدکننده در ازای تهدید خود هیچ گونه درخواست وجه، مال یا انجام یا ترک فعلی را نداشته باشد، باز هم صرف عمل تهدید جرم محسوب می شود. این ویژگی، جرم تهدید را به یک جرم مطلق تبدیل می کند، به این معنا که برای تحقق آن، نیازی به نتیجه خاص یا کسب منفعت برای تهدیدکننده نیست. همین که تهدید صورت گیرد و مخاطب آن را درک کند، جرم محقق شده است.

تحلیل جامع ارکان تشکیل دهنده جرم تهدید

برای اینکه یک عمل تهدیدآمیز، از نظر حقوقی به عنوان جرم شناخته شود، باید تمامی ارکان سه گانه جرم، یعنی رکن قانونی، مادی و معنوی، محقق شوند. درک این ارکان برای هرگونه تحلیل و اقدام حقوقی در پرونده های تهدید ضروری است.

رکن قانونی: مستند جرم تهدید در قانون

رکن قانونی جرم تهدید، عبارت است از همین ماده 669 قانون مجازات اسلامی (تعزیرات) مصوب سال 1375. این ماده به طور خاص و صریح، عمل تهدید به انواع ضررهای مذکور را جرم تلقی کرده و برای آن مجازات تعیین نموده است. وجود رکن قانونی به این معناست که هیچ عملی را نمی توان جرم دانست و برای آن مجازات تعیین کرد، مگر اینکه در قانون به صراحت ذکر شده باشد. این اصل، که به اصل قانونی بودن جرائم و مجازات ها مشهور است، یکی از مهم ترین اصول حقوق کیفری در تمامی نظام های حقوقی مدرن به شمار می رود. بنابراین، تا زمانی که متن این ماده قانونی وجود دارد و اعتبار دارد، هرگونه تهدیدی که منطبق بر شرایط آن باشد، جرم محسوب می شود.

رکن مادی: فعل تهدید و مصادیق آن

رکن مادی، جنبه بیرونی و قابل مشاهده جرم است که شامل فعل یا ترک فعلی می شود که توسط قانون گذار جرم انگاری شده است. در جرم تهدید، رکن مادی شامل «تهدید به هر نحو» و «مصادیق ضررهای مورد تهدید» است. این رکن، هسته اصلی جرم را تشکیل می دهد و بدون تحقق آن، نمی توان جرمی را متصور شد.

چگونگی و اشکال مختلف تهدید (فعل تهدید)

عبارت «به هر نحو» در ماده ۶۶۹، نشان دهنده تنوع و گستردگی شیوه هایی است که تهدید می تواند از طریق آن ها صورت گیرد. این شیوه ها محدود به یک روش خاص نیستند و شامل هرگونه عملی می شوند که بتواند مفهوم تهدید را به مخاطب منتقل کند. برخی از رایج ترین اشکال تهدید عبارتند از:

• تهدید کتبی: از طریق نامه ها، دست نوشته ها، دیوارنویسی و هرگونه نوشته ای که حاوی مضمون تهدید باشد.
• تهدید شفاهی: به صورت حضوری یا از طریق تلفن که مستقیماً به مخاطب ابلاغ شود.
• تهدید پیامکی یا از طریق فضای مجازی: شامل پیامک ها، پیام های ارسالی در تلگرام، واتساپ، اینستاگرام، ایمیل و سایر شبکه های اجتماعی و پیام رسان ها. با گسترش فضای مجازی، این شیوه تهدید بسیار رایج شده و رویه قضایی نیز به صراحت آن را مشمول ماده ۶۶۹ می داند.
• تهدید از طریق اشخاص ثالث: گاهی تهدیدکننده به طور مستقیم با قربانی تماس نمی گیرد، بلکه از طریق شخص دیگری پیام تهدید را به گوش او می رساند. در این صورت نیز، اگر پیام به مخاطب برسد، جرم محقق شده است.
• تهدید از طریق اعمال: در برخی موارد، تهدید می تواند بدون کلام و تنها با انجام رفتارهای خاص صورت گیرد. مثلاً نشان دادن اسلحه، یا انجام عملی که نشان دهنده توانایی و قصد ارتکاب ضرر است، می تواند مصداق تهدید باشد.

نکته مهم این است که فارغ از شیوه، مهم آن است که پیام تهدید به مخاطب رسیده و توسط او درک شود. نحوه رسیدن پیام در تحقق جرم تهدید تعیین کننده نیست.

انواع ضررهای مورد تهدید در ماده 669

قانون گذار در ماده ۶۶۹، انواع خاصی از ضررها را که موضوع تهدید قرار می گیرند، مشخص کرده است. این دسته بندی به شرح زیر است:

تهدید به قتل: جدی ترین نوع تهدید

تهدید به قتل، شدیدترین و خطرناک ترین نوع تهدید است که می تواند ترس و وحشت عمیقی در قربانی ایجاد کند. منظور از قتل، سلب حیات از فرد است. برای تحقق این نوع تهدید، لازم نیست که تهدیدکننده واقعاً قصد انجام قتل را داشته باشد یا توانایی صد درصدی برای آن را داشته باشد؛ بلکه صرف بیان این تهدید به گونه ای که برای مخاطب جدی به نظر برسد، کفایت می کند. به عنوان مثال، اگر فردی با عصبانیت به دیگری بگوید تو را خواهم کشت، حتی اگر بعداً پشیمان شود یا در عمل قادر به انجام آن نباشد، جرم تهدید محقق شده است.

تهدید به ضررهای نفسی: آسیب به سلامت و روان

ضررهای نفسی شامل هرگونه آسیبی به جسم یا روان فرد می شود که به حد قتل نرسد. این آسیب ها می توانند فیزیکی باشند، مانند تهدید به ضرب و جرح، یا روانی، مانند تهدید به ایجاد بیماری روانی یا آسیب به سلامت روان فرد. مثال های کاربردی شامل تهدید به شکستن دست و پا، ضربه زدن، یا حبس کردن فرد در مکانی خاص است. هدف از این بخش، حمایت از سلامت جسمی و روانی افراد در برابر اعمال خشونت آمیز یا ارعاب آمیز است.

تهدید به ضررهای شرفی: هتک حیثیت و آبروریزی

ضررهای شرفی، به مواردی اشاره دارد که حیثیت، آبرو و اعتبار فرد در جامعه مورد تهدید قرار می گیرد. این نوع تهدید می تواند شامل افشای اطلاعات خصوصی (به جز مواردی که سر محسوب می شود)، تهمت زدن، افترا، یا بدنام کردن فرد باشد. به عنوان مثال، تهدید به افشای دروغین یک رسوایی، انتشار تصاویر خصوصی (غیر از سر)، یا انتشار شایعات کذب با هدف تخریب وجهه اجتماعی فرد، می تواند مصداق این نوع تهدید باشد. این بند از ماده ۶۶۹ به طور ویژه از اعتبار اجتماعی و حیثیت افراد در برابر تهدیدات محافظت می کند.

تهدید به ضررهای مالی: از تخریب تا اخاذی

این دسته از تهدیدات، به اموال و منافع اقتصادی فرد مربوط می شود. تهدید به ضررهای مالی می تواند شامل تخریب اموال (مانند آتش زدن خانه یا اتومبیل)، ایجاد ضررهای اقتصادی (مانند تهدید به ورشکستگی یا آسیب زدن به کسب و کار)، یا حتی اخاذی باشد. در مورد اخاذی، باید به تفاوت آن با ماده ۶۶۸ قانون مجازات اسلامی نیز توجه داشت. ماده ۶۶۹، صرفاً بر تهدید مالی تمرکز دارد، در حالی که ماده ۶۶۸ به تهدید همراه با اجبار به پرداخت مال یا انجام فعل خاص اشاره می کند. اگر تهدید به ضرر مالی صرفاً برای ایجاد ترس باشد و به دنبال آن هیچ درخواستی مطرح نشود، مشمول ماده ۶۶۹ است. اما اگر با هدف کسب مال یا منفعت باشد، می تواند مشمول ماده ۶۶۸ یا حتی هر دو ماده قرار گیرد.

تهدید به افشای سر: حفظ حریم خصوصی

افشای سر، به معنای فاش کردن اطلاعات محرمانه و خصوصی فرد است که معمولاً جنبه پنهانی و حساسی دارند و فاش شدن آن ها می تواند به حیثیت یا زندگی خصوصی فرد آسیب جدی وارد کند. مفهوم سر بسیار گسترده است و می تواند شامل رازهای خانوادگی، بیماری ها، اسرار شغلی یا هر اطلاعات دیگری باشد که فرد تمایلی به افشای آن ها ندارد. تفاوت این نوع تهدید با افترا و نشر اکاذیب در این است که در افشای سر، اطلاعات لزوماً کذب نیستند، بلکه واقعی اما محرمانه هستند و تهدید به افشای آن ها صورت می گیرد. این بخش از ماده ۶۶۹، از حریم خصوصی افراد در برابر سوءاستفاده گران محافظت می کند.

شرایط موثر بودن تهدید از نظر حقوقی

برای اینکه یک تهدید مجرمانه تلقی شود، علاوه بر فعل تهدید و نوع ضرر، شرایط دیگری نیز باید محقق شوند که تأثیرگذاری تهدید را از جنبه حقوقی مشخص می کنند:

• توانایی نسبی تهدیدکننده برای عملی کردن تهدید: منظور از توانایی نسبی این است که تهدید نباید آنقدر غیرواقعی یا غیرممکن باشد که هیچ کس آن را جدی نگیرد. مثلاً تهدید به سفر به مریخ و آسیب رساندن به کسی در آنجا، جدی تلقی نمی شود. اما لازم نیست تهدیدکننده لزوماً توانایی صد درصدی و آنی برای اجرای تهدید داشته باشد. کافی است قربانی با توجه به اوضاع و احوال، تهدید را جدی و قابل وقوع بداند.
• لزوم رسیدن تهدید به گوش مخاطب: تهدید باید به نحوی به اطلاع فرد مورد تهدید (مجنی علیه) برسد. اگر کسی در غیاب دیگری او را تهدید کند و این تهدید هرگز به گوش مجنی علیه نرسد، جرم تهدید محقق نمی شود. این رسیدن می تواند مستقیم یا غیرمستقیم (مثلاً از طریق شخص ثالث) باشد.
• جدی و موثر بودن تهدید: تهدید باید آنقدر جدی باشد که بتواند در فرد مورد تهدید ایجاد ترس و دلهره کند. عبارات کلی و مبهم مانند حالت را جا می آورم یا می دانم چطور با تو برخورد کنم، به تنهایی و بدون پشتوانه قبلی یا قرائن و شواهد دیگر، معمولاً مصداق تهدید مجرمانه نیستند، مگر اینکه در بستر خاصی بیان شوند که از آن ها معنای تهدید جدی برداشت شود. تهدید باید ناظر به موضوعی معین و مشخص باشد تا مجرمانه تلقی گردد.

عدم نیاز به تحقق نتیجه: جرم مطلق تهدید

یکی از مهم ترین ویژگی های جرم تهدید بر اساس ماده ۶۶۹ این است که این جرم، یک «جرم مطلق» محسوب می شود. به این معنا که برای تحقق آن، نیازی نیست که نتیجه مورد تهدید واقعاً محقق شود یا تهدیدکننده به واسطه تهدید، به مال یا منفعتی دست یابد. صرف بیان تهدید و رسیدن آن به مخاطب، حتی اگر بدون هیچ گونه درخواست وجه یا انجام کاری از سوی تهدیدکننده باشد، جرم را کامل می کند. این ویژگی، دامنه شمول ماده را بسیار گسترده کرده و نشان دهنده اهمیت حفظ امنیت روانی افراد توسط قانون گذار است.

رکن معنوی (سوءنیت): قصد و نیت در جرم تهدید

رکن معنوی، به عنصر روانی و قصد و نیت مجرم در ارتکاب جرم اشاره دارد. در جرم تهدید بر اساس ماده ۶۶۹، سوءنیت به شرح زیر است:

• سوءنیت عام (قصد انجام فعل تهدید): برای تحقق رکن معنوی، کافی است که تهدیدکننده قصد انجام فعل تهدیدآمیز را داشته باشد؛ یعنی با اراده و آگاهی، الفاظ یا اعمال تهدیدآمیز را بر زبان آورد یا انجام دهد. به عبارت دیگر، مجرم باید بداند که در حال تهدید دیگری است.
• عدم نیاز به سوءنیت خاص (قصد تحقق ضرر): برخلاف برخی جرائم، در جرم تهدید نیازی نیست که تهدیدکننده واقعاً قصد تحقق ضرری را که به آن تهدید کرده است (مثلاً قصد واقعی قتل یا آسیب مالی) داشته باشد. همین که قصد ایجاد ترس و ارعاب در قربانی را داشته باشد، کافی است. بنابراین، اگر کسی دیگری را تهدید به قتل کند اما در واقع قصد کشتن او را نداشته باشد، باز هم به جرم تهدید محکوم می شود.
• اثر اشتباه در هویت مجنی علیه: اگر تهدیدکننده به اشتباه، فردی را به جای فرد دیگری تهدید کند (مثلاً به قصد تهدید فرد الف، فرد ب را تهدید کند)، باز هم جرم تهدید محقق می شود، زیرا قصد انجام فعل تهدیدآمیز (سوءنیت عام) وجود داشته است. اشتباه در هویت قربانی، تأثیری در تحقق جرم تهدید ندارد.

مجازات تعیین شده برای جرم تهدید بر اساس ماده 669

ماده ۶۶۹ قانون مجازات اسلامی (تعزیرات) مجازات های مشخصی را برای جرم تهدید در نظر گرفته است که این مجازات ها شامل شلاق و حبس می شوند. درک دقیق این مجازات ها و شرایط اعمال آن ها برای تمامی ذینفعان پرونده های تهدید ضروری است.

شلاق تعزیری تا 74 ضربه

یکی از مجازات های پیش بینی شده در ماده ۶۶۹، مجازات شلاق تا ۷۴ ضربه است. شلاق، از جمله مجازات های تعزیری محسوب می شود که هدف از آن، بازدارندگی و تنبیه مرتکب است. این مجازات، اختیاری برای قاضی است و قاضی می تواند با توجه به شرایط پرونده، شخصیت مجرم، سوابق قبلی و نوع و شدت تهدید، تعداد ضربات شلاق را از حداقل تا ۷۴ ضربه تعیین کند.

حبس تعزیری از یک ماه تا یک سال

مجازات دیگری که در این ماده پیش بینی شده، حبس تعزیری از یک ماه تا یک سال است. حبس نیز مانند شلاق، از جمله مجازات های تعزیری است و میزان آن توسط قاضی تعیین می شود. در تعیین میزان حبس نیز، قاضی به تمامی جوانب پرونده، از جمله انگیزه متهم، سوابق کیفری، تأثیر تهدید بر قربانی و سایر اوضاع و احوال مؤثر در جرم، توجه خواهد کرد. این مجازات می تواند به تنهایی یا در کنار شلاق اعمال شود.

اختیاری بودن اعمال مجازات برای قاضی

ماده ۶۶۹ عبارت «به مجازات شلاق تا (۷۴) ضربه یا زندان از یک ماه تا یک سال محکوم خواهد شد» را به کار برده است. استفاده از واژه «یا» به این معناست که قاضی اختیار دارد یکی از دو مجازات (شلاق یا حبس) را انتخاب کند. همچنین، در رویه قضایی، این اختیار وجود دارد که در برخی موارد، قاضی هر دو مجازات را به صورت توأمان برای مجرم در نظر بگیرد، اگرچه در ظاهر ماده یکی از آن ها را پیشنهاد می دهد. این اختیار قاضی، انعطاف پذیری لازم را برای تناسب مجازات با جرم و شرایط خاص هر پرونده فراهم می کند.

قابلیت گذشت در جرم تهدید: نقش رضایت شاکی

جرم تهدید (ماده ۶۶۹) در زمره جرائم قابل گذشت قرار می گیرد. این بدان معناست که تعقیب کیفری و مجازات متهم، منوط به شکایت شاکی خصوصی است. اگر شاکی خصوصی پس از طرح شکایت، از شکایت خود صرف نظر کند و رضایت دهد (اعلام گذشت کند)، پرونده کیفری می تواند مختومه شود و تعقیب متهم متوقف گردد. رضایت شاکی می تواند در هر مرحله ای از دادرسی، از مرحله دادسرا تا مرحله اجرای حکم، اعلام شود و تأثیر آن در هر مرحله متفاوت است؛ در مراحل اولیه می تواند منجر به صدور قرار موقوفی تعقیب و در مراحل پایانی، منجر به توقف اجرای حکم شود. این ویژگی، فرصتی برای حل و فصل مسالمت آمیز اختلافات و مصالحه بین طرفین فراهم می کند.

عوامل موثر بر تعیین میزان مجازات

قاضی در تعیین میزان مجازات، عوامل متعددی را مورد توجه قرار می دهد تا مجازات عادلانه ای را صادر کند. این عوامل عبارتند از:

1. سابقه کیفری متهم: وجود سابقه قبلی در ارتکاب جرائم، می تواند منجر به تشدید مجازات شود.
2. نوع و شدت تهدید: هرچه تهدید جدی تر و ترسناک تر باشد (مثلاً تهدید به قتل در مقابل تهدید به ضرر مالی جزئی)، مجازات آن نیز می تواند سنگین تر باشد.
3. وضعیت بزه دیده: آسیب پذیری قربانی، سن، جنسیت، وضعیت روحی و روانی و میزان تأثیرپذیری وی از تهدید، می تواند در تعیین مجازات نقش داشته باشد.
4. انگیزه متهم: انگیزه های متهم از ارتکاب جرم نیز در رأی قاضی مؤثر است.
5. میزان ندامت متهم: ابراز پشیمانی و ندامت متهم و تلاش برای جبران خسارت، می تواند از عوامل تخفیف مجازات باشد.
6. اوضاع و احوال وقوع جرم: شرایط زمانی و مکانی وقوع جرم و سایر قرائن و امارات نیز مورد توجه قرار می گیرند.

نکات تفسیری و رویه های قضایی مهم پیرامون ماده 669

ماده ۶۶۹ قانون مجازات اسلامی با وجود صراحت نسبی، در عمل با ابهامات و تفاسیر مختلفی مواجه شده است که توسط اداره حقوقی قوه قضائیه و رویه قضایی دادگاه ها روشن شده اند. درک این نکات تفسیری برای هرگونه برخورد حقوقی با جرم تهدید حیاتی است.

نظریات مشورتی اداره حقوقی قوه قضائیه: ابهامات و پاسخ ها

اداره کل حقوقی قوه قضائیه به منظور ایجاد وحدت رویه و پاسخگویی به ابهامات حقوقی، نظریات مشورتی صادر می کند. برخی از مهم ترین نظریات مرتبط با ماده ۶۶۹ عبارتند از:

• تهدید در فضای مجازی: نظریات مشورتی متعددی تأکید کرده اند که تهدید از طریق تلفن، پیامک، ایمیل و شبکه های اجتماعی (مانند تلگرام، واتساپ و اینستاگرام) نیز مشمول ماده ۶۶۹ می شود. شرط تحقق جرم، استماع الفاظ یا رسیدن اعمال موضوع جرم به مخاطب است. بنابراین، شیوه های نوین ارتباطی به هیچ وجه مانع از تحقق جرم تهدید نیستند.
• عدم لزوم توانایی کامل: در نظریات مشورتی تأکید شده که برای تحقق تهدید، لزومی ندارد که تهدیدکننده توانایی مطلق و صددرصد برای انجام تهدید را داشته باشد. کافی است که فرد مورد تهدید، از آن بترسد و آن را جدی تلقی کند.
• تهدید به افشای سر: در مورد افشای سر، تأکید شده که سر باید واقعی و محرمانه باشد و تهدید به افشای آن، مجرمانه است.

بررسی رویه قضایی و آرای وحدت رویه دیوان عالی کشور

رویه قضایی دادگاه ها و آرای وحدت رویه دیوان عالی کشور، مکمل قوانین بوده و به تفسیر عملی آن ها کمک می کنند. در مورد ماده ۶۶۹، رویه قضایی بر نکات زیر تأکید دارد:

• جدی بودن تهدید: دادگاه ها بر این نکته تأکید دارند که تهدید باید جدی و مؤثر باشد. عبارات کلی و مبهم مانند حالت را جا می آورم یا می دانم چطور با تو برخورد کنم به تنهایی تهدید محسوب نمی شوند، مگر اینکه قرائن و شواهد دیگری نیز وجود داشته باشد که نشان دهنده جدیت تهدید باشد.
• اهمیت رسیدن تهدید به مجنی علیه: تأکید شده است که برای تحقق جرم، تهدید باید به نحوی به اطلاع فرد مورد تهدید برسد. صرف بیان تهدید در غیاب فرد و عدم اطلاع او، جرم را محقق نمی کند.
• جمع مجازات ها: در برخی آرای قضایی، قضات در صورت مشاهده شرایط خاص یا سوابق کیفری، هر دو مجازات شلاق و حبس را به صورت توأمان برای متهم اعمال کرده اند.

تفاوت ها و شباهت های جرم تهدید با جرائم مرتبط

جرم تهدید با برخی جرائم دیگر شباهت ها و تفاوت هایی دارد که درک آن ها برای تفکیک صحیح و اعمال درست قانون ضروری است:

تهدید و اخاذی (ماده 668): مرزهای مجرمانه

تفاوت اصلی بین تهدید (ماده ۶۶۹) و اخاذی (ماده ۶۶۸ قانون مجازات اسلامی) در وجود درخواست یا عدم درخواست است.
ماده 669: صرفاً تهدید به ضررهای مذکور، حتی بدون هیچ درخواستی، جرم است.
ماده 668: شامل تهدیدی است که به واسطه آن، متهم از فرد تقاضای انجام یا ترک فعلی را بنماید که موجب ضرر یا اضرار به غیر شود.
به عبارت دیگر، در اخاذی، هدف اصلی کسب منفعت نامشروع یا وادار کردن قربانی به انجام یا ترک کاری خاص است که به دنبال تهدید صورت می گیرد. در حالی که در تهدید موضوع ماده 669، صرف ایجاد ترس و ارعاب کفایت می کند و نیازی به کسب منفعت یا اجبار به انجام فعل نیست. اگر تهدید به همراه درخواست مال یا انجام فعل خاصی باشد، ممکن است هر دو ماده یا فقط ماده 668 صدق کند.

تهدید، توهین و افترا: تفاوت در هدف و عمل

این سه جرم هرچند می توانند در برخی موارد هم پوشانی داشته باشند، اما ماهیت و هدف متفاوتی دارند:
تهدید (ماده 669): هدف ایجاد ترس و ارعاب با اعلام ضرری احتمالی در آینده است.
توهین (ماده 608): هدف هتک حرمت و بی احترامی به شخص با الفاظ یا حرکات تحقیرآمیز است و معمولاً جنبه خبری از یک ضرر در آینده را ندارد.
افترا (ماده 697): هدف انتساب جرمی به دیگری است که آن جرم را انجام نداده است و مجرم از کذب بودن انتساب آگاه است.
بنابراین، اگرچه ممکن است یک تهدید حاوی توهین نیز باشد، اما عنصر اصلی در تهدید، اعلام خطر و ارعاب است، نه صرف تحقیر یا انتساب جرم.

تهدید و نشر اکاذیب: دروغ پردازی و ارعاب

نشر اکاذیب (ماده 698) به معنای انتشار اخبار کذب و دروغ برای اضرار به غیر یا تشویش اذهان عمومی است. تفاوت آن با تهدید در این است که:
تهدید (ماده 669): مربوط به اعلام ضرری احتمالی در آینده است که می تواند واقعی یا غیرواقعی باشد.
نشر اکاذیب (ماده 698): مربوط به انتشار خبری دروغ در زمان حال یا گذشته است و لزوماً جنبه ارعاب یا اعلام خطر در آینده را ندارد.
اگرچه ممکن است نشر اکاذیب با هدف تهدید فرد به افشای دروغ هایی درباره او انجام شود، اما خود نشر اکاذیب فی نفسه جرم جداگانه ای است.

مفهوم تهدید به اعلام جرم و عدم شمول ماده 669

یکی از نکات مهم تفسیری این است که تهدید به اعلام جرمی که فرد مورد تهدید واقعاً مرتکب شده است، معمولاً مصداق تهدید مجرمانه بر اساس ماده ۶۶۹ نیست. این بدان معناست که اگر کسی دیگری را تهدید کند که اگر کاری را انجام ندهی، جرم ارتکابی تو را به مراجع قضایی گزارش خواهم داد، این عمل در اغلب موارد جرم تلقی نمی شود. دلیل این امر آن است که اعلام جرم، حق شهروندی است و تهدید به استفاده از یک حق قانونی، مجرمانه نیست، مگر اینکه با هدف اخاذی یا سوءاستفاده های خاص دیگری باشد که در این صورت ممکن است مشمول ماده 668 قرار گیرد.

بررسی امکان تهدید علیه اشخاص حقوقی

گرچه منطوق ماده ۶۶۹ از واژه «دیگری» استفاده می کند که ظهور در اشخاص حقیقی دارد، اما با توجه به ماده ۵۸۸ قانون تجارت که بیان می دارد «هر کس به نمایندگی یا مدیریت یا عاملیت و یا هر عنوان دیگری مبادرت به عملیات شرکت کند، مسئولیت کیفری او شخصی است…» و نیز رویه قضایی و نظریات حقوقی، شمول ماده ۶۶۹ بر اشخاص حقوقی در مواردی که با مفاد ماده ۵۸۸ قانون تجارت مطابقت دارد، بلامانع است. به این معنا که اگر تهدیدی علیه منافع یا حیثیت یک شخص حقوقی (مانند شرکت) صورت گیرد، و این تهدید متوجه افراد حقیقی (مانند مدیران) به نمایندگی از شخص حقوقی باشد، می تواند تحت شمول ماده ۶۶۹ قرار گیرد.

راهنمای عملی: اقدامات لازم در مواجهه با جرم تهدید

مواجهه با جرم تهدید، چه به عنوان قربانی و چه به عنوان متهم، می تواند تجربه ای استرس زا و پیچیده باشد. آگاهی از مراحل قانونی و راهکارهای عملی می تواند در مدیریت صحیح این وضعیت کمک کننده باشد.

برای قربانیان تهدید: چگونه از خود دفاع کنیم؟

اگر مورد تهدید قرار گرفته اید، انجام اقدامات زیر می تواند به شما در دفاع از حقوق خود کمک کند:

1. جمع آوری و حفظ ادله: مهم ترین گام، جمع آوری هرگونه مدرک و شاهدی است که تهدید را اثبات کند. این مدارک می تواند شامل:
   • پیامک ها، پیام های فضای مجازی (تلگرام، واتساپ، اینستاگرام): از آن ها اسکرین شات بگیرید و در صورت امکان، نسخه چاپی تهیه کنید. شماره تلفن و تاریخ ارسال نیز مهم است.
   • صوت و مکالمات ضبط شده: اگر مکالمات تهدیدآمیز را ضبط کرده اید، آن را حفظ کنید.
   • ایمیل ها و نامه ها: هرگونه مکاتبه کتبی تهدیدآمیز را نگهداری کنید.
   • شهادت شهود: اگر کسی شاهد تهدید بوده است، اطلاعات تماس او را بگیرید و از او بخواهید در صورت لزوم شهادت دهد.
   • تصاویر و فیلم ها: اگر تهدید به صورت بصری بوده است، مدارک تصویری را حفظ کنید.

   همواره به یاد داشته باشید که جمع آوری و حفظ مستندات، سنگ بنای موفقیت در پرونده های کیفری، به خصوص جرم تهدید، است. بدون ادله کافی، اثبات جرم بسیار دشوار خواهد بود.

2. مراجعه به مراجع قضایی و نحوه تنظیم شکوائیه: پس از جمع آوری ادله، باید به یکی از مراجع قضایی مراجعه کنید. این مراجع شامل کلانتری یا دادسرای محل وقوع جرم یا محل اقامت شما هستند. برای شکایت، لازم است یک شکوائیه تنظیم کنید که در آن جزئیات تهدید، زمان، مکان، نحوه و نوع ضرر مورد تهدید، و مشخصات تهدیدکننده (در صورت اطلاع) به وضوح ذکر شود. تمامی مدارک جمع آوری شده را نیز ضمیمه شکوائیه کنید.
3. اهمیت مشاوره حقوقی و نقش وکیل: در پرونده های کیفری، به ویژه جرائم قابل گذشت مانند تهدید، نقش وکیل بسیار حیاتی است. یک وکیل متخصص کیفری می تواند:
   • شما را در جمع آوری ادله راهنمایی کند.
   • شکوائیه ای جامع و مستدل تنظیم کند.
   • شما را در تمامی مراحل دادرسی (دادسرا، دادگاه) همراهی کند.
   • از حقوق شما به بهترین نحو دفاع کند.
   • در صورت نیاز، برای مصالحه با طرف مقابل، راهکارهای حقوقی ارائه دهد.
4. اقدامات حفاظتی و امنیتی: در صورتی که تهدید جدی است و احساس خطر می کنید، علاوه بر اقدامات حقوقی، باید اقدامات حفاظتی و امنیتی لازم را نیز انجام دهید. این اقدامات می تواند شامل اطلاع رسانی به خانواده و دوستان، پرهیز از تنها ماندن در مکان های خلوت، تغییر مسیرهای تردد و در موارد لزوم، گزارش وضعیت به نیروی انتظامی برای درخواست کمک های حفاظتی باشد.

برای متهمان به جرم تهدید: دفاع حقوقی موثر

اگر به جرم تهدید متهم شده اید، اقدامات صحیح و به موقع می تواند در دفاع از شما مؤثر باشد:

1. حق سکوت و عدم اقرار بدون حضور وکیل: در تمامی مراحل تحقیقات و دادرسی، شما حق دارید سکوت کنید و هیچ گونه اظهاری را بدون حضور وکیل خود انجام ندهید. اقرار بدون آگاهی از پیامدهای قانونی می تواند وضعیت شما را بدتر کند.
2. اهمیت مشاوره فوری با وکیل متخصص کیفری: به محض اطلاع از اتهام، بلافاصله با یک وکیل متخصص کیفری مشورت کنید. وکیل می تواند شما را از حقوق قانونی تان آگاه ساخته و بهترین راهکارهای دفاعی را متناسب با شرایط پرونده شما ارائه دهد.
3. استراتژی های دفاعی احتمالی: بسته به جزئیات پرونده، وکیل شما ممکن است از یکی از استراتژی های دفاعی زیر استفاده کند:
   • عدم قصد تهدید (عدم سوءنیت): اثبات اینکه شما قصد ایجاد ترس و ارعاب را نداشته اید و سخنان شما در بستر دیگری بیان شده است.
   • عدم توانایی عملی کردن تهدید: اگر تهدید آنقدر غیرواقعی و غیرممکن بوده که هیچ کس آن را جدی نمی گیرد، می توان به این امر استناد کرد.
   • عدم جدی بودن تهدید: بیان اینکه عبارات استفاده شده، جنبه جدی و موثر نداشته و صرفاً در قالب عصبانیت لحظه ای یا شوخی بوده است (البته اثبات این مورد دشوار است).
   • عدم رسیدن تهدید به مخاطب: اثبات اینکه فرد مورد تهدید، از تهدید شما مطلع نشده است.
   • گذشت شاکی: در صورت امکان، تلاش برای مصالحه و اخذ رضایت از شاکی خصوصی، که می تواند منجر به مختومه شدن پرونده شود.

نتیجه گیری: جمع بندی و توصیه های پایانی

ماده ۶۶۹ قانون مجازات اسلامی (تعزیرات) ابزاری مهم و حیاتی در دست قانون گذار برای حفظ امنیت روانی و حقوق شهروندان در برابر رفتارهای تهدیدآمیز است. این ماده با جرم انگاری انواع ضررهای نفسی، شرفی، مالی و افشای سر، دایره وسیعی از تهدیدات را تحت پوشش قرار می دهد و با تعیین مجازات شلاق و حبس، بازدارندگی لازم را ایجاد می کند.

درک جامع ارکان تشکیل دهنده جرم تهدید، از جمله رکن قانونی، مادی و معنوی، و همچنین شناخت نکات تفسیری و رویه قضایی، برای تمامی افراد جامعه، چه متخصصین حقوقی و چه عموم مردم، ضروری است. این آگاهی، به قربانیان تهدید کمک می کند تا با جمع آوری ادله و مراجعه به مراجع ذی صلاح، از حقوق خود دفاع کنند؛ و به متهمان نیز یاری می رساند تا با استفاده از راهکارهای دفاعی مناسب و مشاوره با وکیل متخصص، از خود در برابر اتهامات دفاع کنند.

در نهایت، تأکید بر لزوم آگاهی حقوقی و مراجعه به متخصصین در مواجهه با این جرم، بیش از پیش آشکار می شود. همواره توصیه می شود در صورت مواجهه با تهدید یا اتهام تهدید، از مشاوره حقوقی یک وکیل متخصص کیفری بهره مند شوید. این اقدام نه تنها به حفظ حقوق شما کمک می کند، بلکه فرآیند دادرسی را نیز تسهیل خواهد کرد و از بروز مشکلات و پیچیدگی های بیشتر جلوگیری می کند. رعایت اخلاق و قانون برای جلوگیری از ارتکاب یا قربانی شدن این جرم، ستون اصلی یک جامعه امن و آرام است.