اجرای مهریه: راهنمای جامع مراجعه و مراحل قانونی

اجرای مهریه به معنای مطالبه و وصول قانونی حق مالی زن است که در سند ازدواج ثبت شده است. این فرآیند می تواند از طریق اداره ثبت اسناد یا مراجع قضایی (دادگاه) پیگیری شود و نیازمند آگاهی از مراحل دقیق و شرایط قانونی خاص خود است. این مقاله به عنوان یک راهنمای کامل و کاربردی، تمامی جنبه های مربوط به اجرای مهریه را برای هر دو طرف (زوج و زوجه) شرح می دهد و به سوالات متداول در این زمینه پاسخ می دهد.

مهریه یکی از مهم ترین حقوق مالی زوجه است که در طول زندگی مشترک و پس از آن، از جمله در زمان طلاق، قابل مطالبه می باشد. درک صحیح از مفاهیم، انواع، و روش های قانونی مطالبه مهریه برای حفظ حقوق طرفین و جلوگیری از بروز مشکلات حقوقی آتی بسیار حیاتی است. این راهنما با هدف ارائه اطلاعات دقیق و مستند، به شما کمک می کند تا با دیدی روشن تر، مسیر قانونی مربوط به مهریه را طی کنید.

فصل اول: آشنایی با مهریه: تعاریف، انواع و شرایط حقوقی

پیش از ورود به مراحل اجرایی مهریه، لازم است با مفاهیم پایه ای و انواع مختلف آن آشنا شوید. این آشنایی به شما کمک می کند تا حقوق و تعهدات خود را بهتر درک کرده و بهترین مسیر را برای مطالبه یا دفاع از مهریه انتخاب نمایید.

۱. مهریه چیست؟ تعریف و جایگاه قانونی

مهریه، مالی است که به موجب عقد ازدواج، مرد متعهد به پرداخت آن به زن می شود. این حق مالی، پس از جاری شدن صیغه نکاح، بلافاصله به مالکیت زن در می آید و زن می تواند هر زمان که بخواهد آن را از همسرش مطالبه کند. در فقه اسلامی، مهریه در اصل به عنوان هدیه ای از سوی مرد به زن تلقی می شود؛ اما در نظام حقوقی ایران، به عنوان یک دین و تعهد مالی شناخته شده است.

۱.۱. تعریف حقوقی و فقهی مهریه

در قانون مدنی ایران، تعریف مشخص و واحدی برای مهریه ارائه نشده است، اما می توان آن را به عنوان مالی تعریف کرد که در زمان عقد نکاح و با رضایت طرفین، از سوی زوج برای زوجه تعیین می گردد. این مال می تواند عین معین (مانند سکه، طلا، ملک)، منفعت، یا حتی انجام کاری خاص باشد. مهم ترین ویژگی حقوقی مهریه، مالکیت زوجه بر آن به محض جاری شدن صیغه عقد است.

۱.۲. شرایط قانونی صحت مهریه

برای اینکه مهریه از نظر قانونی صحیح و قابل مطالبه باشد، باید دارای شرایطی خاص باشد:

• مالیت داشتن: مهریه باید دارای ارزش اقتصادی باشد و قابلیت خرید و فروش در عرف را داشته باشد.
• مشروعیت: مهریه نباید از اموال یا اعمال نامشروع تعیین شود.
• معلوم بودن: میزان، نوع، و اوصاف مهریه باید کاملاً مشخص و معین باشد تا ابهامی در آن وجود نداشته باشد.
• قابلیت تملک: مهریه باید چیزی باشد که بتوان آن را به ملکیت زن درآورد.

۲. انواع مهریه بر اساس نحوه تعیین

مهریه بر اساس چگونگی تعیین و توافق زوجین، به انواع مختلفی تقسیم می شود که هر یک احکام حقوقی خاص خود را دارند:

۲.۱. مهرالمسمی

مهرالمسمی رایج ترین نوع مهریه است و به مهریه ای گفته می شود که در زمان عقد نکاح با توافق کامل و صریح زوجین تعیین و مقدار آن در سند ازدواج قید می شود. این نوع مهریه می تواند شامل سکه، وجه نقد، ملک، یا هر مال دیگر با شرایط صحت مهریه باشد.

۲.۲. مهرالمثل

مهرالمثل زمانی تعیین می شود که مهریه ای در عقد تعیین نشده باشد، یا مهریه تعیین شده دارای شرایط قانونی صحت (مانند مالیت یا معلوم بودن) نباشد و نزدیکی نیز واقع شده باشد. در این حالت، دادگاه با در نظر گرفتن وضعیت خانوادگی، تحصیلات، سن، و موقعیت اجتماعی زن، مهریه ای معادل با مهریه زنان مشابه او تعیین می کند.

۲.۳. مهرالمتعه

مهرالمتعه در شرایطی تعلق می گیرد که در عقد نکاح، مهریه ای تعیین نشده باشد و مرد پیش از وقوع نزدیکی زن را طلاق دهد. در این صورت، با توجه به وضعیت مالی و اجتماعی مرد، مبلغی به عنوان مهرالمتعه از طرف دادگاه تعیین و به زن پرداخت می شود.

۲.۴. مهرالسنه

مهرالسنه به مهریه ای اطلاق می شود که میزان آن معادل مهریه حضرت فاطمه زهرا (س) باشد. این میزان در گذشته حدود ۵۰۰ درهم نقره بوده که امروزه ارزش آن به نرخ روز محاسبه می شود. اگر زوجین در سند ازدواج خود به مهرالسنه اشاره کنند، این نوع مهریه مورد محاسبه قرار خواهد گرفت.

۳. مهریه عندالمطالبه و عندالاستطاعه

نوع پرداخت مهریه نیز از اهمیت بالایی برخوردار است و به دو دسته اصلی تقسیم می شود:

۳.۱. مهریه عندالمطالبه

مهریه عندالمطالبه به این معناست که زوجه می تواند هر زمان که بخواهد، حتی در طول زندگی مشترک و بدون نیاز به طلاق، تمام مهریه خود را از زوج مطالبه کند. در این حالت، بار اثبات عدم توانایی مالی (اعسار) بر عهده زوج است. یعنی اگر زوج ادعا کند توانایی پرداخت ندارد، باید این موضوع را در دادگاه ثابت کند.

۳.۲. مهریه عندالاستطاعه

در مهریه عندالاستطاعه، پرداخت مهریه منوط به توانایی مالی (استطاعت) زوج است. در این حالت، اگر زوجه مهریه را مطالبه کند، باید خودش توانایی مالی زوج را در دادگاه اثبات کند. این نوع مهریه مطالبه را برای زوجه دشوارتر می کند و در عمل، زوجه تنها زمانی می تواند مهریه خود را وصول کند که دارایی های کافی از زوج را شناسایی و به دادگاه معرفی کند.

۴. حق حبس زوجه

حق حبس یکی از حقوق قانونی زوجه است که به او اجازه می دهد در صورتی که مهریه عندالمطالبه باشد و نزدیکی واقع نشده باشد، می تواند تا قبل از دریافت مهریه خود، از تمکین (انجام وظایف زناشویی) خودداری کند. در این صورت، حق نفقه زوجه قطع نمی شود و زوج ملزم به پرداخت نفقه است، حتی اگر زن تمکین نکند. با یک بار تمکین، حق حبس زوجه ساقط می شود.

۵. ضمانت پرداخت مهریه

اصولاً مهریه بر عهده خود زوج است و هیچ شخص دیگری جز او مسئولیت پرداخت مهریه را ندارد. با این حال، در برخی موارد، شخص ثالثی مانند پدر شوهر ممکن است با امضای عقدنامه به عنوان ضامن، پرداخت مهریه را تضمین کند. در این صورت، هم زوج و هم ضامن به صورت تضامنی مسئول پرداخت مهریه خواهند بود و زوجه می تواند مهریه خود را از هر یک از آن ها مطالبه کند.

فصل دوم: گام های اجرایی مطالبه مهریه: روش ها و مراحل دقیق

برای مطالبه مهریه، دو مسیر اصلی وجود دارد: از طریق اداره ثبت اسناد و از طریق دادگاه. انتخاب هر یک از این روش ها به شرایط پرونده، وجود اموال از سوی زوج و فوریت دریافت مهریه بستگی دارد. در ادامه به شرح دقیق هر دو روش می پردازیم.

۱. مرجع صالح برای مطالبه مهریه

برای شروع فرآیند مطالبه مهریه، زوجه باید ابتدا مرجع صالح را انتخاب کند. در مورد مهریه ای که در سند رسمی ازدواج قید شده، دو مرجع اصلی وجود دارد:

• دفترخانه ثبت ازدواج (برای شروع روش ثبتی)
• دفاتر خدمات الکترونیک قضایی (برای شروع روش دادگاه)

۲. مطالبه مهریه از طریق اجرای ثبت

این روش برای مطالبه مهریه از اسناد رسمی (سند ازدواج) کاربرد دارد و در بسیاری از موارد به دلیل سرعت و هزینه کمتر، ترجیح داده می شود.

۲.۱. مزایا و معایب روش ثبتی

مزایا:

• سرعت بالا: معمولاً فرآیند استعلام و توقیف اموال سریع تر از دادگاه انجام می شود.
• هزینه اولیه کمتر: هزینه دادرسی اولیه در این روش پایین تر است.
• عدم نیاز به حکم دادگاه: سند ازدواج خود به تنهایی سند لازم الاجرا محسوب می شود.

معایب:

• محدودیت نوع مهریه: فقط برای مهریه هایی با مالیت مشخص و معین (مانند سکه، وجه نقد، ملک) قابل استفاده است.
• احتمال فرار از دین: اگر زوج به سرعت از مطالبه مهریه مطلع شود، ممکن است فرصت انتقال اموال را پیدا کند.

۲.۲. مراحل گام به گام در اداره ثبت

1. مراجعه به دفترخانه و درخواست صدور اجرائیه: زوجه باید با اصل سند ازدواج و مدارک شناسایی به دفترخانه محل ثبت عقد مراجعه و درخواست صدور اجرائیه برای مهریه خود را ارائه دهد.
2. تشکیل پرونده اجرایی در اداره ثبت: دفترخانه اجرائیه را صادر کرده و پرونده را به اداره اجرای ثبت اسناد ارسال می کند.
3. معرفی اموال و درخواست توقیف: زوجه می تواند اموال منقول یا غیرمنقول زوج (مانند حساب بانکی، خودرو، ملک) را به اداره ثبت معرفی و درخواست توقیف آن ها را مطرح کند. اداره ثبت همچنین از طریق سامانه های مربوطه اقدام به استعلام اموال زوج می کند.
4. ابلاغ اجرائیه به زوج: پس از شناسایی اموال، اجرائیه و درخواست توقیف به زوج ابلاغ می شود و او ۱۰ روز مهلت دارد تا مهریه را پرداخت کند یا اموال را معرفی نماید.
5. توقیف اموال، ارزیابی و مزایده: در صورت عدم پرداخت یا عدم معرفی اموال کافی توسط زوج، اموال معرفی شده توسط زوجه یا شناسایی شده توسط ثبت توقیف، کارشناسی و سپس از طریق مزایده به فروش می رسند تا مهریه زوجه از محل آن پرداخت شود.
6. درخواست ممنوع الخروجی: زوجه می تواند همزمان با مراحل فوق، درخواست ممنوع الخروجی زوج را نیز به اداره ثبت ارائه دهد.

۲.۳. مدارک لازم برای مطالبه ثبتی

برای شروع فرآیند مطالبه مهریه از طریق اجرای ثبت، مدارک زیر مورد نیاز است:

• اصل سند ازدواج یا رونوشت آن.
• اصل شناسنامه و کارت ملی زوجه.
• وکالتنامه وکیل (در صورت مراجعه وکیل).
• در صورت امکان، مشخصات اموال زوج جهت توقیف.

مطالبه مهریه از طریق اجرای ثبت به دلیل سرعت بیشتر و هزینه اولیه کمتر، در صورت وجود اموال مشخص از زوج، گزینه مناسبی محسوب می شود.

۳. مطالبه مهریه از طریق دادگاه

اگر مهریه از نوع غیرعینی باشد، یا زوجه اموالی از زوج شناسایی نکند، یا به هر دلیلی تمایل به اقدام از طریق دادگاه داشته باشد، می تواند از این مسیر اقدام کند.

۳.۱. مزایا و معایب روش قضایی

مزایا:

• دامنه شمول گسترده تر: برای مطالبه انواع مهریه (عینی، غیرعینی، مجهول) و رسیدگی به ادعای اعسار زوج مناسب است.
• حمایت قانونی گسترده تر: دادگاه می تواند در کنار مهریه، به مسائل دیگری مانند نفقه و حضانت نیز رسیدگی کند.
• امکان درخواست تامین خواسته: توقیف اموال زوج پیش از صدور حکم قطعی، برای جلوگیری از فرار از دین.

معایب:

• طولانی بودن فرآیند: مراحل دادرسی در دادگاه ممکن است زمان بر باشد.
• هزینه های دادرسی بالاتر: پرداخت هزینه های دادرسی بر اساس تعرفه قانونی (درصدی از مهریه) بر عهده زوجه است.

۳.۲. مراحل گام به گام در دادگاه

1. اخذ گواهی از اداره ثبت (در صورت لزوم): اگر قبلاً از طریق ثبت اقدام و اموالی یافت نشده باشد، می توان گواهی عدم کفایت اموال از ثبت دریافت کرد. (این گواهی با بخشنامه اخیر قوه قضاییه دیگر الزام آور نیست و زوجه می تواند مستقیماً به دادگاه مراجعه کند).
2. ثبت نام در سامانه ثنا: برای پیگیری پرونده های قضایی، ثبت نام در سامانه ثنا ضروری است.
3. تهیه و ثبت دادخواست: زوجه باید با مراجعه به دفاتر خدمات الکترونیک قضایی، دادخواست مطالبه مهریه را تنظیم و ثبت کند. در صورت نیاز، درخواست تامین خواسته (توقیف اموال قبل از صدور حکم) نیز می تواند مطرح شود.
4. رسیدگی در دادگاه: دادخواست به دادگاه خانواده (برای مهریه های بالای ۱۰۰ میلیون تومان) یا دادگاه صلح (برای مهریه های تا ۱۰۰ میلیون تومان) ارجاع و جلسات رسیدگی برگزار می شود.
5. صدور حکم و اجرای آن: پس از رسیدگی و بررسی مدارک و دفاعیات طرفین، دادگاه حکم قطعی بر پرداخت مهریه صادر می کند. در صورت عدم پرداخت، پرونده به واحد اجرای احکام مدنی ارجاع می شود تا حکم اجرا و اموال زوج توقیف و به فروش برسد.

۳.۳. مدارک لازم برای مطالبه قضایی

مدارک مورد نیاز برای مطالبه مهریه از طریق دادگاه عبارتند از:

• اصل سند ازدواج یا رونوشت رسمی آن.
• اصل شناسنامه و کارت ملی زوجه.
• وکالتنامه وکیل (در صورت مراجعه وکیل).
• در صورت امکان، لیستی از اموال زوج برای درخواست تامین خواسته یا اجرای حکم.

۴. مقایسه روش های ثبتی و قضایی

انتخاب بین روش ثبتی و قضایی برای مطالبه مهریه به عوامل مختلفی بستگی دارد. جدول زیر می تواند به شما در تصمیم گیری کمک کند:

ویژگی	روش مطالبه از طریق اجرای ثبت	روش مطالبه از طریق دادگاه
سرعت	معمولاً سریع تر	معمولاً زمان برتر
هزینه اولیه	کمتر (فقط هزینه دفترخانه)	بیشتر (۳.۵% مبلغ مهریه به عنوان هزینه دادرسی)
نوع مهریه	فقط برای مهریه های با مالیت مشخص (سکه، ملک، وجه نقد)	برای انواع مهریه (عینی، غیرعینی، مجهول)
امکان رسیدگی به اعسار	ندارد (زوج باید به دادگاه مراجعه کند)	دارد (دادگاه به دعوای اعسار رسیدگی می کند)
ممنوع الخروجی	در صورت وجود اموال، سریع تر انجام می شود	پس از صدور حکم و در صورت عدم پرداخت تا سقف ۱۱۰ سکه

بهترین روش برای هر فرد، با توجه به شرایط خاص او (مانند وجود اموال مشخص از زوج، نوع مهریه، و فوریت نیاز به پول) متفاوت است. مشاوره با یک وکیل متخصص می تواند در انتخاب مسیر مناسب بسیار کمک کننده باشد.

فصل سوم: اموال و دارایی ها در پرونده مهریه

یکی از مهم ترین بخش های فرآیند اجرای مهریه، شناسایی و توقیف اموال زوج است. این امر به زوجه کمک می کند تا دین خود را وصول کند. با این حال، تمام اموال زوج قابل توقیف نیستند و برخی از آن ها جزو مستثنیات دین محسوب می شوند.

۱. اموال قابل توقیف برای مهریه

هر مالی که متعلق به زوج باشد و از نظر قانونی جزو مستثنیات دین نباشد، قابل توقیف برای مهریه است. این اموال شامل موارد گسترده ای می شوند:

۱.۱. املاک و اموال غیرمنقول

هرگونه مال غیرمنقول مانند خانه، آپارتمان، زمین، مغازه، باغ، ویلا و سهام در شرکت های ساختمانی که به نام زوج باشد، قابل توقیف است، مشروط بر اینکه تنها منزل مسکونی در شأن وی نباشد.

۱.۲. وسایل نقلیه

انواع خودرو، موتورسیکلت، یا سایر وسایل نقلیه که سند یا پلاک آن ها به نام زوج است، می تواند توقیف شود. البته در صورتی که وسیله نقلیه ابزار کار زوج باشد، ممکن است در برخی شرایط جزو مستثنیات دین قرار گیرد.

۱.۳. حساب های بانکی و سپرده ها

وجوه نقد موجود در حساب های بانکی، اعم از جاری، پس انداز یا سپرده های مدت دار متعلق به زوج، قابلیت توقیف را دارند. این شامل موجودی حساب ها و حتی سود سپرده ها نیز می شود.

۱.۴. سهام و اوراق بهادار

سهام شرکت ها، اوراق مشارکت، و سایر اوراق بهادار که به نام زوج ثبت شده اند و دارای ارزش مالی هستند، می توانند توقیف شوند.

۱.۵. مطالبات از اشخاص ثالث

اگر زوج از شخص یا شرکت دیگری طلبکار باشد، این مطالبات نیز به عنوان دارایی زوج قابل توقیف و وصول برای مهریه هستند.

۱.۶. حقوق و مزایای کارمندان و بازنشستگان

بخشی از حقوق و مزایای دریافتی کارمندان (تا سقف یک سوم در صورت مجرد بودن و یک چهارم در صورت متاهل بودن) و بازنشستگان (تا سقف یک چهارم) قابل توقیف برای پرداخت مهریه است. حقوق نیروهای مسلح نیز مشمول این قاعده است.

۲. مستثنیات دین: اموالی که قابل توقیف نیستند

مستثنیات دین به اموالی اطلاق می شود که برای ادامه زندگی حداقلی مدیون (زوج) ضروری است و قانوناً نمی توان آن ها را توقیف کرد تا شخص بتواند به زندگی خود ادامه دهد. این موارد شامل:

• منزل مسکونی که در شأن عرفی زوج بوده و محل سکونت او باشد.
• لوازم ضروری زندگی از قبیل اثاثیه منزل، پوشاک، آذوقه و ابزار و وسایل مورد نیاز برای امرار معاش.
• وسایل و ابزار کار مورد نیاز برای کسب درآمد و شغل زوج.
• کتب و ابزارهای علمی و تحقیقاتی مورد نیاز و متناسب با شأن علمی زوج.
• ودیعه اجاره مسکن، مشروط بر اینکه بدون آن، سکونت زوج با عسر و حرج همراه باشد و منزل اجاره ای در شأن وی باشد.
• حقوق بازنشستگی (بیش از یک چهارم) و حقوق کارمندان (بیش از یک چهارم یا یک سوم).

۳. فرار از دین مهریه و راهکارهای قانونی

متأسفانه، برخی از آقایان برای فرار از پرداخت مهریه، اقدام به انتقال صوری اموال خود به نام اشخاص دیگر (نظیر بستگان) می کنند. این عمل در حقوق ایران معامله به قصد فرار از دین تلقی شده و دارای عواقب قانونی است.

۳.۱. تعریف و شرایط تحقق فرار از دین

معامله به قصد فرار از دین زمانی محقق می شود که مدیون با انگیزه عدم پرداخت دین خود، اموالش را به گونه ای به دیگری منتقل کند که دیگر اموالی برای پرداخت بدهی هایش باقی نماند. این انتقال می تواند از طریق فروش با قیمت ناچیز، صلح، هبه یا هر نوع معامله صوری دیگر باشد.

۳.۲. مجازات و نحوه ابطال معاملات صوری

قانون گذار برای مقابله با فرار از دین، آن را جرم انگاری کرده است. ماده ۲۱ قانون نحوه اجرای محکومیت های مالی مجازات حبس تعزیری (۶ ماه تا ۲ سال) یا جزای نقدی را برای مدیون و در صورت علم منتقل الیه (فردی که مال به او منتقل شده) به قصد فرار از دین، مجازات شریک جرم را پیش بینی کرده است. زوجه می تواند با اثبات صوری بودن معامله (مانند عدم دریافت ثمن معامله، انتقال به نزدیکان، ادامه تصرفات زوج بر مال) و عدم کافی بودن سایر اموال زوج برای پرداخت مهریه، ابطال این معاملات را از دادگاه درخواست کند و مهریه خود را از مال منتقل شده دریافت نماید.

فصل چهارم: چالش ها، دفاعیات و نکات خاص در اجرای مهریه

در فرآیند اجرای مهریه، چالش ها و مسائل حقوقی متعددی ممکن است پیش بیاید که نیازمند آگاهی و اقدام صحیح است. این فصل به بررسی این نکات می پردازد.

۱. اعسار زوج از پرداخت مهریه

اعسار به معنای عدم توانایی مالی شخص برای پرداخت بدهی هایش است. اگر زوج محکوم به پرداخت مهریه شود و ادعا کند توانایی پرداخت آن را ندارد، می تواند درخواست اعسار ارائه دهد.

۱.۱. تعریف و شرایط اعسار

زوج برای اثبات اعسار باید مدارک و دلایلی ارائه دهد که نشان دهنده عدم کفایت دارایی های او برای پرداخت مهریه به صورت یکجا است. این دلایل می تواند شامل شهادت شهود، صورت جلسه اموال، و استعلام از نهادهای مالی باشد.

۱.۲. مراحل و آثار اثبات اعسار

زوج باید دادخواست اعسار را به دادگاه خانواده ارائه دهد. دادگاه پس از بررسی شواهد و اظهارات طرفین، در صورت اثبات اعسار، حکم به تقسیط مهریه می دهد. با اثبات اعسار، زوج از حکم جلب و حبس به دلیل عدم پرداخت مهریه معاف می شود و مهریه به صورت اقساطی (ماهانه، فصلی، سالانه) و بر اساس توانایی مالی زوج تعیین خواهد شد.

۲. دستور جلب و ممنوع الخروجی مهریه

صدور حکم جلب یا ممنوع الخروجی برای زوج، یکی از ابزارهای قانونی برای وادار کردن وی به پرداخت مهریه است.

۲.۱. شرایط صدور حکم جلب (سقف ۱۱۰ سکه)

بر اساس ماده ۲۲ قانون حمایت خانواده، در حال حاضر، حکم جلب زوج بابت عدم پرداخت مهریه تنها تا سقف ۱۱۰ سکه بهار آزادی یا معادل آن صادر می شود. این بدان معناست که اگر مهریه بیش از ۱۱۰ سکه باشد، برای مازاد بر این مقدار، حکم جلب صادر نخواهد شد، مگر اینکه زوجه بتواند اثبات کند که زوج دارای تمکن مالی برای پرداخت مازاد نیز هست.

سه فرض در مورد حکم جلب:

1. مهریه کمتر از ۱۱۰ سکه: زوج موظف به پرداخت تمام مهریه است و در صورت عدم پرداخت، حکم جلب صادر می شود.
2. مهریه دقیقاً ۱۱۰ سکه: زوج موظف به پرداخت است و در صورت امتناع، حکم جلب صادر می شود.
3. مهریه بیش از ۱۱۰ سکه: زوج موظف به پرداخت ۱۱۰ سکه است و در صورت امتناع، حکم جلب صادر می شود. برای مازاد بر این مقدار، جلب منوط به اثبات استطاعت مالی زوج توسط زوجه است.

۲.۲. شرایط و راه های رفع ممنوع الخروجی

اگر زوج به دلیل عدم پرداخت مهریه ممنوع الخروج شده باشد، برای رفع این محدودیت چند راه وجود دارد:

• پرداخت کامل مهریه و ارائه رسید به اجرای احکام.
• توافق با زوجه و دریافت رضایت نامه رسمی برای لغو ممنوع الخروجی.
• تسویه مهریه به صورت اقساط و ارائه تضمین های لازم.
• اثبات اعسار و تقسیط مهریه که در این صورت ممنوع الخروجی رفع می شود.

۳. بخشش مهریه و رجوع از آن

زوجه می تواند به اختیار خود، تمام یا بخشی از مهریه را به همسرش ببخشد. این بخشش باید با رضایت کامل و در سلامت عقلانی زوجه باشد.

۳.۱. مراحل و قالب های حقوقی بخشش

زوجه با مراجعه به دفتر اسناد رسمی و با در دست داشتن سند ازدواج و مدارک هویتی می تواند مهریه خود را ببخشد. این بخشش می تواند در قالب های حقوقی مختلفی انجام شود:

• ابراء: زوجه ذمه زوج را بری می کند و دیگر حق مطالبه ندارد.
• بذل: بخشش کامل و بدون قید و شرط مهریه.
• هبه: مهریه را به زوج هدیه می کند.
• صلح: توافقی برای بخشش مهریه در قالب عقد صلح.
• اقرار به دریافت: زوجه به صورت رسمی اقرار می کند که مهریه خود را دریافت کرده است.

۳.۲. امکان رجوع از بخشش مهریه

امکان رجوع از بخشش مهریه بستگی به قالب حقوقی آن دارد:

• اگر بخشش در قالب «بذل» یا «هبه» باشد، زوجه می تواند از بخشش خود رجوع کند و مجدداً مهریه را مطالبه نماید.
• اما اگر بخشش در قالب «ابراء»، «صلح» یا «اقرار به دریافت» باشد، زوجه حق رجوع از بخشش را نخواهد داشت.

۴. وضعیت مهریه در صورت فوت

مهریه یک دین است و حتی با فوت یکی از زوجین، این دین ساقط نمی شود و ورثه می توانند آن را مطالبه کنند.

۴.۱. مطالبه مهریه پس از فوت شوهر

پس از فوت شوهر، زوجه می تواند مهریه خود را از ماترک (اموال به جای مانده از متوفی) او مطالبه کند. فرآیند مطالبه مشابه زمان حیات شوهر است، با این تفاوت که از محل دارایی های به جا مانده از شوهر پرداخت می شود و اگر ماترک کافی نباشد، زوجه تنها به میزان آن حق دریافت دارد.

۴.۲. دریافت مهریه پس از فوت زن

در صورت فوت زن، حق مهریه او به ورثه اش منتقل می شود. ورثه قانونی زن (شامل فرزندان، پدر و مادر و در برخی موارد زوج) می توانند مهریه او را از شوهر مطالبه کنند. زوج نیز از بخشی از مهریه همسر متوفی خود ارث می برد و نیاز به پرداخت آن قسمت نیست.

۵. مهریه در انواع طلاق

وضعیت مهریه در انواع مختلف طلاق متفاوت است و بر اساس نوع طلاق تعیین می شود.

۵.۱. طلاق از جانب زوج

اگر مرد درخواست طلاق دهد، موظف است تمام مهریه زن را پرداخت کند یا تکلیف آن را در دادگاه مشخص نماید. پرداخت مهریه در این نوع طلاق، از شرایط لازم برای صدور حکم طلاق است.

۵.۲. طلاق از جانب زوجه

در طلاق از جانب زن (معمولاً با اثبات عسر و حرج یا با استناد به شروط ضمن عقد)، رویه قضایی اغلب این است که زن برای تسریع در روند طلاق یا اقناع دادگاه، بخشی از مهریه خود را بذل می کند. میزان بذل مهریه در این موارد با توافق طرفین یا نظر دادگاه صورت می گیرد.

۵.۳. طلاق توافقی

در طلاق توافقی، زوجین با یکدیگر در مورد تمامی حقوق مالی و غیرمالی، از جمله مهریه، به توافق می رسند. این توافق می تواند شامل پرداخت کامل، بخشش کامل، یا بخشش قسمتی از مهریه باشد و دادگاه بر اساس توافق طرفین حکم صادر می کند.

۶. مهریه و چالش های نوین (ارز دیجیتال، وجه نقد)

با پیشرفت های اقتصادی و فناوری، چالش های جدیدی در مورد مهریه مطرح شده است.

۶.۱. تعیین ارز دیجیتال به عنوان مهریه

امروزه با گسترش ارزهای دیجیتال، سوالی مطرح می شود که آیا می توان ارز دیجیتال را به عنوان مهریه تعیین کرد؟ با توجه به شرایط قانونی صحت مهریه (مالیت، مشروعیت، معلوم بودن و قابلیت تملک)، به نظر می رسد از نظر حقوقی مانعی برای تعیین ارز دیجیتال به عنوان مهریه وجود ندارد، چرا که این ارزها دارای ارزش اقتصادی و قابلیت تملک هستند. اما نوسانات قیمتی و عدم وجود قوانین مشخص و رویه قضایی یکپارچه در ایران در این خصوص، می تواند چالش برانگیز باشد.

۶.۲. مهریه وجه نقد و محاسبه به نرخ روز

اگر مهریه به صورت وجه نقد (مانند ۱۰۰۰ تومان) تعیین شده باشد و سال ها از تاریخ عقد بگذرد، ارزش واقعی آن به دلیل تورم به شدت کاهش می یابد. برای حل این مشکل، تبصره ای به ماده ۱۰۸۲ قانون مدنی الحاق شده است که بر اساس آن، مهریه وجه نقد باید متناسب با شاخص قیمت سالانه (اعلامی از سوی بانک مرکزی) و به نرخ روز محاسبه و پرداخت شود تا ارزش واقعی آن حفظ گردد.

فصل پنجم: هزینه ها، زمان بندی و اهمیت مشاوره تخصصی

آگاهی از هزینه ها، مدت زمان تقریبی فرآیند و نقش وکیل در اجرای مهریه، به طرفین کمک می کند تا با آمادگی بیشتری وارد این مسیر حقوقی شوند.

۱. هزینه های قانونی اجرای مهریه

اجرای مهریه از هر طریقی که باشد، مستلزم پرداخت هزینه هایی است:

۱.۱. هزینه دادرسی در دادگاه

اگر مطالبه مهریه از طریق دادگاه انجام شود، زوجه موظف به پرداخت هزینه دادرسی است. این هزینه معادل ۳.۵ درصد ارزش مهریه (در زمان تقدیم دادخواست) است. زوجه می تواند همزمان با دادخواست مهریه، درخواست اعسار از پرداخت هزینه دادرسی را نیز مطرح کند.

۱.۲. نیم عشر اجرایی در ثبت

در روش ثبتی، هزینه اولیه شامل حق الزحمه دفترخانه برای صدور اجرائیه است (حدود پانصد هزار تا دو میلیون تومان). پس از توقیف و وصول مهریه، اداره ثبت معادل نیم عشر (یک بیستم) از مبلغ مهریه را به عنوان هزینه اجرایی از زوج دریافت می کند.

۲. مدت زمان تقریبی اجرای مهریه

مدت زمان اجرای مهریه به عوامل مختلفی بستگی دارد، از جمله انتخاب روش (ثبت یا دادگاه)، وجود اموال از سوی زوج، و حجم پرونده های در جریان در مراجع قضایی یا ثبتی. به طور تقریبی، این فرآیند می تواند بین پنج ماه تا یک سال به طول بیانجامد. در مواردی که اموال زوج به راحتی قابل شناسایی نباشند یا پرونده با چالش های حقوقی پیچیده ای روبرو شود، این زمان ممکن است افزایش یابد.

۳. موارد عدم تعلق مهریه به زوجه

اگرچه مهریه یک حق مالی مسلم برای زن است، اما در برخی موارد استثنائی، تمام یا بخشی از آن به زوجه تعلق نمی گیرد:

۳.۱. فسخ نکاح

در صورتی که عقد نکاح به دلیل وجود عیب در یکی از طرفین (عیوب قانونی مانند جنون، خصاء، عنن و…) فسخ شود و نزدیکی نیز واقع نشده باشد، مهریه به زن تعلق نمی گیرد. البته در صورت فسخ به دلیل عنن زوج (عدم توانایی جنسی)، نصف مهریه به زوجه پرداخت می شود.

۳.۲. طلاق پیش از نزدیکی

چنانچه طلاق پیش از وقوع نزدیکی (رابطه زناشویی) بین زوجین واقع شود، زن تنها مستحق دریافت نصف مهریه تعیین شده است.

۳.۳. ابراء (بخشش قطعی) مهریه

اگر زوجه به صورت قطعی و در قالب ابراء، تمام یا بخشی از مهریه خود را به زوج ببخشد، دیگر حق مطالبه آن را نخواهد داشت و دین مهریه ساقط می شود.

۳.۴. خیانت زن و مهریه

بر خلاف باور عمومی، خیانت زوجه (برقراری رابطه نامشروع) با وجود مذموم بودن و حتی جرم بودن، تأثیری در حق مطالبه مهریه او ندارد. مهریه یک حق مالی است که به محض عقد به زن تعلق می گیرد و تخلفات اخلاقی یا کیفری زن، موجب اسقاط آن نمی شود.

۳.۵. تفاوت مهریه زوجه باکره و غیرباکره

وضعیت باکره یا غیرباکره بودن زوجه در مهریه در دو حالت اهمیت پیدا می کند: در طلاق پیش از نزدیکی (که مهریه نصف می شود) و در فسخ نکاح (که اگر زوجه باکره باشد، مهریه ساقط می شود، مگر در مورد عنن که نصف مهر پرداخت می گردد).

۴. طرح های قانونی مرتبط با مهریه (حق الثبت)

در سال های اخیر، طرح هایی برای اصلاح قانون مهریه و نحوه اجرای آن، از جمله طرح حق الثبت مهریه در مجلس شورای اسلامی در دست بررسی بوده است. هدف این طرح ها، پیشگیری از تعیین مهریه های سنگین و کاهش دعاوی مربوط به آن است. به موجب این طرح ها، ثبت مهریه در دفاتر اسناد رسمی مستلزم پرداخت هزینه ای متناسب با میزان آن (حق الثبت) خواهد بود که به صورت ۵۰-۵۰ بین زوجین تقسیم می شود. اما باید توجه داشت که این طرح ها هنوز به تصویب نهایی نرسیده اند و جنبه اجرایی پیدا نکرده اند.

۵. نقش حیاتی وکیل متخصص در پرونده های مهریه

با توجه به پیچیدگی های حقوقی و مراحل متعدد در پرونده های مهریه، کمک گرفتن از یک وکیل متخصص خانواده بسیار حائز اهمیت است. وکیل می تواند:

• بهترین و سریع ترین مسیر قانونی را برای مطالبه یا دفاع از مهریه انتخاب کند.
• مدارک لازم را به درستی تهیه و تنظیم نماید.
• در جلسات رسیدگی دادگاه حضور یابد و به نحو مؤثر از حقوق موکل خود دفاع کند.
• در شناسایی و توقیف اموال زوج، یا اثبات اعسار برای زوج، کمک کند.
• از بروز اشتباهات قانونی که می تواند به تضییع حقوق منجر شود، جلوگیری کند.

انتخاب یک وکیل مجرب، نه تنها می تواند فرآیند را تسریع بخشد، بلکه احتمال دستیابی به نتیجه مطلوب را به میزان قابل توجهی افزایش می دهد.

نتیجه گیری

اجرای مهریه یکی از حساس ترین مسائل حقوقی در روابط زناشویی است که نیازمند آگاهی کامل از جوانب مختلف آن می باشد. مهریه به عنوان یک حق مالی قانونی زوجه، می تواند از دو طریق اجرای ثبت یا دادگاه مطالبه شود که هر کدام مزایا و معایب خاص خود را دارند. شناسایی اموال قابل توقیف، آگاهی از مستثنیات دین، و راهکارهای مقابله با فرار از دین، بخش های کلیدی در این فرآیند هستند.

علاوه بر این، چالش هایی مانند اعسار زوج، دستور جلب، ممنوع الخروجی، و شرایط خاص بخشش یا رجوع از مهریه، پیچیدگی های این حوزه را دوچندان می کند. با توجه به تحولات قانونی و رویه های قضایی جدید، درک به روز از این موارد و همچنین هزینه ها و مدت زمان تقریبی اجرای مهریه، برای هر دو طرف ضروری است. نهایتاً، در هر مرحله از این فرآیند پیچیده، بهره گیری از مشاوره وکلای متخصص می تواند نقش تعیین کننده ای در حفظ حقوق و منافع شما داشته باشد و از بروز خطاها و مشکلات احتمالی جلوگیری نماید.

سوالات متداول

تفاوت مهریه عندالمطالبه و عندالاستطاعه چیست؟

مهریه عندالمطالبه به محض درخواست زوجه قابل مطالبه است و زوج باید عدم توانایی مالی خود را ثابت کند. اما در مهریه عندالاستطاعه، زوجه باید توانایی مالی زوج را برای مطالبه مهریه اثبات کند.

آیا برای مطالبه مهریه حتما باید طلاق گرفت؟

خیر، زوجه می تواند در طول زندگی مشترک و بدون نیاز به طلاق، مهریه خود را مطالبه کند.

بهترین راه برای اجرای مهریه (ثبت یا دادگاه) کدام است؟

انتخاب بهترین روش به شرایط پرونده بستگی دارد. اگر اموال مشخصی از زوج وجود دارد، روش ثبتی سریع تر و کم هزینه تر است. در غیر این صورت یا برای مهریه های غیرعینی، روش دادگاه مناسب تر است.

اگر مرد اموالی نداشته باشد، چگونه مهریه را مطالبه کنم؟

در این صورت، زوجه باید از طریق دادگاه اقدام کرده و می تواند درخواست جلب زوج را تا سقف ۱۱۰ سکه مطرح کند. زوج نیز می تواند درخواست اعسار و تقسیط مهریه را ارائه دهد.

آیا مهریه بیش از ۱۱۰ سکه قابل مطالبه است؟

بله، مهریه بیش از ۱۱۰ سکه قابل مطالبه است، اما برای مازاد بر این مقدار، صدور حکم جلب منوط به اثبات استطاعت مالی زوج توسط زوجه است.

مدت زمان توقیف اموال چقدر طول می کشد؟

مدت زمان توقیف اموال بسته به روش اقدام (ثبت یا دادگاه) و نوع مال متفاوت است، اما معمولاً بین چند ماه تا یک سال زمان می برد.

آیا خیانت زن باعث از بین رفتن مهریه می شود؟

خیر، خیانت زن یا رابطه نامشروع او تأثیری در حق قانونی او برای دریافت مهریه ندارد.

چگونه می توان ممنوع الخروجی بابت مهریه را رفع کرد؟

ممنوع الخروجی با پرداخت کامل مهریه، توافق با زوجه، پرداخت اقساط مهریه با تضمین، یا اثبات اعسار و تقسیط مهریه قابل رفع است.

آیا مهریه بعد از فوت زوج یا زوجه قابل مطالبه است؟

بله، مهریه یک دین است و با فوت زوج از ماترک او قابل مطالبه است. در صورت فوت زوجه نیز، مهریه او به ورثه اش منتقل می شود.

اگر مهریه وجه نقد باشد، چگونه محاسبه می شود؟

مهریه وجه نقد بر اساس شاخص سالانه بانک مرکزی و به نرخ روز محاسبه و پرداخت می شود تا ارزش واقعی آن حفظ گردد.