مقاله در مورد طرح های شبه آزمایشی

تحلیلی بر طرح‌های شبه‌آزمایشی: رویکردی کاربردی در تحقیقات علوم انسانی و اجتماعی (مقاله 1)

در دنیای پیچیده و پویای امروز پژوهشگران علوم انسانی و اجتماعی به دنبال روش‌هایی هستند که هم از نظر اخلاقی پذیرفتنی باشد و هم بتواند داده‌هایی قابل اتکا برای تحلیل روابط علت و معلولی فراهم آورد. یکی از روش‌های رایج و در عین حال منعطف در این حوزه طرح‌های شبه‌آزمایشی (Quasi-Experimental Designs) هستند. این طرح‌ها امکان بررسی اثرات مداخلات یا متغیرها را بدون نیاز به تصادفی‌سازی کامل فراهم می‌کنند. با توجه به محدودیت‌های اجرای آزمایشات واقعی در بسیاری از محیط‌های اجتماعی و انسانی طرح‌های شبه‌آزمایشی به‌ویژه برای پژوهشگران دانشگاهی معلمان مدیران آموزش و دانشجویان کارشناسی ارشد و دکتری علوم انسانی از اهمیت ویژه‌ای برخوردارند. در این مقاله تلاش خواهیم کرد تا نگاهی جامع تحلیلی و کاربردی به این طرح‌ها داشته باشیم.
فهرست مقاله

• مفهوم و جایگاه طرح‌های شبه‌آزمایشی در پژوهش
• انواع طرح‌های شبه‌آزمایشی و ویژگی‌های آن‌ها
• کاربردهای طرح‌های شبه‌آزمایشی در مطالعات علوم اجتماعی
• مزایا و محدودیت‌های طرح‌های شبه‌آزمایشی
• راهنمای اجرای موفق یک پژوهش شبه‌آزمایشی

مفهوم و جایگاه طرح‌های شبه‌آزمایشی در پژوهش

طرح‌های شبه‌آزمایشی در مرز میان تحقیقات تجربی و غیرتجربی قرار دارند. این طرح‌ها به پژوهشگر اجازه می‌دهند که متغیر مستقل را دستکاری کرده و تأثیر آن را بر متغیر وابسته بررسی کند اما برخلاف طرح‌های آزمایشی کلاسیک در بیشتر موارد تخصیص تصادفی وجود ندارد. به عنوان مثال در پژوهش‌های آموزشی که نمی‌توان کلاس‌ها یا دانش‌آموزان را به طور تصادفی در گروه‌های کنترل و آزمایش قرار داد از این نوع طرح‌ها استفاده می‌شود. این موقعیت باعث می‌شود شبه‌آزمایش به‌عنوان راه‌حلی کاربردی برای شرایطی که کنترل کامل محیطی میسر نیست مطرح شود. این طرح‌ها اغلب شامل گروه کنترل بدون تصادفی‌سازی هستند و با تکیه بر کنترل‌های آماری یا طراحی‌های خاص سعی در کاهش تهدیدهای اعتبار درونی دارند. پژوهشگر با شناخت صحیح ویژگی‌ها نقاط ضعف و قدرت این طرح‌ها می‌تواند از آن‌ها در زمینه‌های نظیر روان‌شناسی آموزش جامعه‌شناسی و سلامت عمومی بهره بگیرد.

انواع طرح‌های شبه‌آزمایشی و ویژگی‌های آن‌ها

طرح‌های شبه‌آزمایشی به شکل‌های مختلفی پیاده‌سازی می‌شوند که هر یک برای نوع خاصی از مسئله پژوهشی مناسب است. از جمله مهم‌ترین آن‌ها می‌توان به طرح پیش‌آزمون و پس‌آزمون با گروه کنترل غیر تصادفی طرح سری زمانی منقطع (Interrupted Time Series) طرح گروه‌های نابرابر و طرح‌های متقاطع اشاره کرد. در طرح پیش‌آزمون و پس‌آزمون پژوهشگر نتایج پیش از مداخله و پس از آن را مقایسه می‌کند و وجود یک گروه کنترل ناتصادفی امکان مقایسه نتایج را فراهم می‌آورد. طرح‌های سری زمانی نیز بر اساس بررسی داده‌ها در دوره‌های زمانی متعدد پیش و پس از مداخله روند تغییرات را تحلیل می‌کنند.هر یک از این طرح‌ها با هدف غلبه بر یکی از تهدیدهای اعتبار پژوهش طراحی شده‌اند. برای مثال در طرح سری زمانی تلاش می‌شود تا تأثیرات سایر متغیرهای خارجی کنترل شود. انتخاب نوع طرح وابسته به سؤال پژوهشی دسترسی به داده امکان مداخله مستقیم و محدودیت‌های اخلاقی یا اجرایی پژوهشگر دارد.

کاربردهای طرح‌های شبه‌آزمایشی در مطالعات علوم اجتماعی

در علوم اجتماعی بسیاری از موقعیت‌ها اجازه اجرای آزمایشات کنترل‌شده کامل را نمی‌دهند. به‌ویژه در آموزش و پرورش سیاست‌گذاری عمومی روان‌شناسی اجتماعی و توسعه جامعه طرح‌های شبه‌آزمایشی ابزاری مؤثر برای بررسی پیامدهای برنامه‌ها و سیاست‌ها هستند. برای مثال بررسی تأثیر اجرای یک برنامه جدید درسی در مدارس دولتی یا سنجش موفقیت کمپین‌های بهداشت عمومی اغلب از طریق طرح‌های شبه‌آزمایشی انجام می‌شود. زیرا در این موارد تصادفی‌سازی نه‌تنها دشوار بلکه از نظر اخلاقی نیز ممکن است غیرقابل‌قبول باشد.از سوی دیگر در پژوهش‌های فرهنگی یا قومی که جامعه پژوهش دارای حساسیت‌های خاصی است استفاده از این طرح‌ها باعث حفظ احترام به فرد و جامعه در عین بهره‌برداری علمی می‌شود. بنابراین طرح‌های شبه‌آزمایشی پلی میان روش علمی و الزامات اخلاقی و اجتماعی پژوهش محسوب می‌شوند.

مزایا و محدودیت‌های طرح‌های شبه‌آزمایشی

یکی از مهم‌ترین مزایای طرح‌های شبه‌آزمایشی انعطاف‌پذیری آن‌ها در اجرا است. در شرایطی که طرح‌های آزمایشی به دلیل محدودیت‌های منابع زمان یا ملاحظات اخلاقی قابل اجرا نیستند این طرح‌ها به پژوهشگر اجازه می‌دهند تا تحلیل اثر مداخله را با دقت نسبتاً خوبی انجام دهد. همچنین امکان استفاده از داده‌های واقعی محیطی به جای داده‌های مصنوعی آزمایشگاهی از دیگر مزایای آن‌هاست که موجب ارتقاء اعتبار بیرونی نتایج می‌شود.با این حال این طرح‌ها دارای محدودیت‌هایی نیز هستند. مهم‌ترین آن‌ها تهدیدهای اعتبار درونی مانند متغیرهای مزاحم انتخاب نابرابر گروه‌ها اثرات آزمون‌گیری و تاریخ است. پژوهشگر باید با دقت در طراحی پژوهش و بهره‌گیری از تحلیل‌های آماری پیشرفته تا حد امکان این تهدیدها را کاهش دهد. علاوه بر این در برخی موارد نتایج به دلیل عدم تصادفی‌سازی ممکن است با احتیاط بیشتری قابل تعمیم باشند.

راهنمای اجرای موفق یک پژوهش شبه‌آزمایشی

اجرای موفق یک طرح شبه‌آزمایشی مستلزم رعایت اصول طراحی دقیق و در نظر گرفتن همه‌ی منابع خطا است. نخستین گام تعریف روشن فرضیه و شناسایی متغیرهای مستقل و وابسته است. سپس پژوهشگر باید گروه‌های مقایسه را به دقت انتخاب کند و تا حد امکان از هم‌گنی آن‌ها اطمینان حاصل نماید. استفاده از پیش‌آزمون برای شناسایی تفاوت‌های اولیه بین گروه‌ها یک روش مؤثر برای افزایش دقت تحلیل‌هاست.در گام بعدی باید داده‌برداری به صورت سیستماتیک و منظم انجام گیرد. تحلیل داده‌ها نیز نیازمند استفاده از روش‌های آماری مقایسه‌ای مانند تحلیل کوواریانس رگرسیون سلسله‌مراتبی یا مدل‌های خطی تعمیم‌یافته است. مستندسازی دقیق مراحل اجرا تحلیل و نتیجه‌گیری به افزایش قابلیت بازتولید و اعتمادپذیری نتایج کمک خواهد کرد. همچنین توصیه می‌شود پژوهشگر با مرور مطالعات مشابه و استفاده از تجربیات میدانی پیشین طرح خود را در بستر عملیاتی تقویت کند.

نتیجه گیری

طرح‌های شبه‌آزمایشی پاسخی مناسب به نیازهای پژوهش در دنیای واقعی هستند؛ جایی که محدودیت‌های اجرایی و اخلاقی اجازه اجرای آزمایش کامل را نمی‌دهد. این طرح‌ها ضمن حفظ اصول علمی انعطاف‌پذیری و کارآمدی در تحلیل روابط علت و معلولی را فراهم می‌کنند. با وجود برخی محدودیت‌ها استفاده صحیح از این طرح‌ها می‌تواند کیفیت پژوهش‌های علوم انسانی و اجتماعی را به شکل چشمگیری ارتقاء دهد. آشنایی با انواع طرح‌ها توانایی تشخیص موقعیت‌های مناسب برای استفاده و بهره‌گیری از ابزارهای آماری دقیق از عوامل کلیدی در موفقیت این نوع پژوهش‌هاست. در نهایت طرح‌های شبه‌آزمایشی فرصتی ارزشمند برای ترکیب دقت علمی با شرایط واقعی اجتماعی فراهم می‌آورند.
منابع

• Cook, T. D., & Campbell, D. T. (1979). Quasi-Experimentation: Design & Analysis Issues for Field Settings.
• Shadish, W. R., Cook, T. D., & Campbell, D. T. (2002). Experimental and Quasi-Experimental Designs for Generalized Causal Inference.
• Trochim, W. M., & Donnelly, J. P. (2007). The Research Methods Knowledge Base.
• Creswell, J. W. (2014). Research Design: Qualitative, Quantitative, and Mixed Methods Approaches.
• Bryman, A. (2016). Social Research Methods.

بررسی طرح‌های شبه آزمایشی: رویکردی نوین در پژوهش‌های علمی و اجتماعی (مقاله 2)

در دنیای پژوهش‌های علمی طراحی روش مطالعه از اهمیت بالایی برخوردار است زیرا به طور مستقیم بر صحت و اعتبار نتایج تحقیق تأثیر می‌گذارد. یکی از روش‌های پرکاربرد اما کمتر درک‌شده طرح‌های شبه آزمایشی هستند. این نوع طرح‌ها به ویژه در حوزه‌هایی که امکان انجام آزمایش‌های کنترل‌شده به طور کامل وجود ندارد اهمیت زیادی پیدا می‌کنند. مخاطب اصلی این مقاله دانشجویان و پژوهشگران حوزه‌های علوم انسانی اجتماعی و رفتاری هستند که به دنبال روش‌هایی علمی برای ارزیابی اثربخشی مداخلات در محیط‌های طبیعی می‌باشند. این مقاله تلاش دارد تا نگاهی کاربردی و تحلیلی به طرح‌های شبه آزمایشی داشته باشد تفاوت آن‌ها را با روش‌های سنتی‌تر بررسی کرده و نحوه استفاده مؤثر از آن‌ها را در پژوهش‌های واقعی شرح دهد.
فهرست مقاله

• مفهوم و جایگاه طرح‌های شبه آزمایشی در پژوهش علمی
• تفاوت طرح‌های شبه آزمایشی با طرح‌های آزمایشی واقعی
• کاربردهای عملی طرح‌های شبه آزمایشی در علوم اجتماعی و رفتاری
• مزایا و محدودیت‌های طرح‌های شبه آزمایشی
• راهنمای طراحی و اجرای موفق یک طرح شبه آزمایشی

مفهوم و جایگاه طرح‌های شبه آزمایشی در پژوهش علمی

طرح‌های شبه آزمایشی ابزارهای روش‌شناختی مهمی در تحقیق‌های علمی هستند که به پژوهشگران اجازه می‌دهند تأثیر یک متغیر مستقل را بر متغیر وابسته بررسی کنند حتی اگر امکان تصادفی‌سازی کامل نمونه وجود نداشته باشد. برخلاف طرح‌های آزمایشی کنترل‌شده این روش‌ها در موقعیت‌های واقعی‌تر و با محدودیت‌های طبیعی‌تری به کار گرفته می‌شوند. هدف اصلی این نوع طراحی یافتن رابطه‌ای علی میان متغیرها در شرایطی است که محدودیت‌های اخلاقی عملی یا اقتصادی اجازه اجرای یک آزمایش کامل را نمی‌دهند.طرح‌های شبه آزمایشی جایگاه ویژه‌ای در پژوهش‌های علوم انسانی و اجتماعی دارند زیرا در بسیاری از این زمینه‌ها نمی‌توان شرکت‌کنندگان را به صورت تصادفی در گروه‌های آزمایشی و کنترل تقسیم کرد. به عنوان مثال بررسی تأثیر یک برنامه آموزشی جدید در مدارس دولتی یا ارزیابی یک سیاست اجتماعی در یک شهر خاص معمولاً بدون امکان تصادفی‌سازی کامل صورت می‌گیرد. در چنین مواردی پژوهشگر با استفاده از تکنیک‌هایی مانند تطبیق آماری گروه‌های مقایسه‌ای و تحلیل‌های پس از مداخله تلاش می‌کند اعتبار نتایج تحقیق را افزایش دهد.

تفاوت طرح‌های شبه آزمایشی با طرح‌های آزمایشی واقعی

تفاوت اصلی بین طرح‌های شبه آزمایشی و آزمایشی در وجود یا عدم وجود تصادفی‌سازی است. در طرح‌های آزمایشی واقعی واحدهای تحقیق (مانند افراد یا گروه‌ها) به صورت تصادفی به گروه‌های آزمایش و کنترل تخصیص داده می‌شوند در حالی که در طرح‌های شبه آزمایشی این تصادفی‌سازی یا وجود ندارد یا به طور کامل صورت نمی‌گیرد. همین امر ممکن است باعث ورود سوگیری‌های بالقوه به نتایج شود که باید از طریق روش‌های آماری یا طراحی‌های جایگزین کنترل گردد.علاوه بر تصادفی‌سازی تفاوت دیگر در کنترل متغیرهای مزاحم است. در طرح‌های آزمایشی واقعی پژوهشگر معمولاً کنترل دقیقی بر شرایط آزمایش دارد اما در طرح‌های شبه آزمایشی این کنترل اغلب نسبی یا محدود است. برای مقابله با این محدودیت محققان معمولاً از گروه‌های مقایسه‌ای اندازه‌گیری‌های قبل و بعد یا طرح‌های سری زمانی استفاده می‌کنند تا از طریق روش‌های تحلیلی تأثیر مداخله را با دقت بیشتری بررسی کنند.

کاربردهای عملی طرح‌های شبه آزمایشی در علوم اجتماعی و رفتاری

طرح‌های شبه آزمایشی به دلیل انعطاف‌پذیری‌شان در محیط‌های واقعی در بسیاری از پژوهش‌های اجتماعی و رفتاری کاربرد دارند. برای مثال در ارزیابی اثربخشی برنامه‌های آموزشی طرح‌های شبه آزمایشی می‌توانند بدون نیاز به ایجاد شرایط کنترل‌شده آزمایشگاهی اطلاعات معتبری درباره تأثیر آن برنامه ارائه دهند. در چنین حالتی پژوهشگر با مقایسه عملکرد دانش‌آموزان قبل و بعد از اجرای برنامه یا در مقایسه با مدرسه‌ای مشابه که برنامه در آن اجرا نشده است می‌تواند به نتایجی ارزشمند برسد.همچنین در سیاست‌گذاری‌های عمومی طرح‌های شبه آزمایشی به عنوان ابزار مهمی برای ارزیابی اثربخشی سیاست‌های اجراشده در یک منطقه خاص عمل می‌کنند. به عنوان مثال بررسی تأثیر اعمال محدودیت‌های ترافیکی در کاهش آلودگی هوا یا ارزیابی یک برنامه مداخله سلامت روان در مدارس همگی می‌توانند با استفاده از این نوع طراحی انجام شوند. این روش‌ها به سیاست‌گذاران کمک می‌کنند تا تصمیم‌های خود را بر پایه شواهد تجربی اتخاذ کنند.

مزایا و محدودیت‌های طرح‌های شبه آزمایشی

یکی از مهم‌ترین مزایای طرح‌های شبه آزمایشی امکان اجرای آن‌ها در شرایط واقعی و کاربردی است. این موضوع باعث می‌شود یافته‌های به‌دست‌آمده از این طرح‌ها قابلیت تعمیم بالایی به شرایط عملی داشته باشند. همچنین هزینه و زمان مورد نیاز برای اجرای چنین تحقیقاتی معمولاً کمتر از آزمایش‌های کاملاً کنترل‌شده است. از طرفی این طرح‌ها در شرایطی که ملاحظات اخلاقی مانع اجرای طرح‌های تصادفی‌سازی‌شده می‌شوند گزینه‌ای قابل قبول و مؤثر هستند.با این حال طرح‌های شبه آزمایشی با محدودیت‌هایی نیز مواجه هستند. یکی از چالش‌های اصلی مشکل در استنتاج‌های علی است زیرا عدم تصادفی‌سازی می‌تواند منجر به تأثیرگذاری متغیرهای مزاحم شود. همچنین وجود سوگیری انتخابی در گروه‌ها ممکن است باعث کاهش اعتبار داخلی شود. برای مقابله با این مشکلات پژوهشگران نیازمند استفاده از تکنیک‌های آماری پیشرفته مانند تطبیق نمره گرایش (propensity score matching) رگرسیون چندگانه یا مدل‌سازی ساختاری هستند تا بتوانند کنترل مناسبی بر این متغیرها اعمال کنند.

راهنمای طراحی و اجرای موفق یک طرح شبه آزمایشی

طراحی موفق یک طرح شبه آزمایشی نیازمند برنامه‌ریزی دقیق شناخت کافی از متغیرها و انتخاب ابزارهای تحلیلی مناسب است. اولین گام در این مسیر تعریف دقیق سؤال پژوهش و تعیین متغیرهای مستقل و وابسته است. سپس باید به شناسایی و انتخاب گروه مقایسه‌ای مناسب پرداخت که از نظر ویژگی‌های جمعیت‌شناختی شرایط محیطی و سایر عوامل با گروه آزمایش شباهت داشته باشد. استفاده از اندازه‌گیری‌های قبل و بعد از مداخله نیز می‌تواند به دقت تحلیل‌ها بیافزاید.مرحله بعد انتخاب ابزار تحلیل آماری مناسب است. به‌کارگیری تحلیل‌های کوواریانس رگرسیون چندگانه یا مدل‌های رشد می‌تواند به پژوهشگر کمک کند تا تأثیر واقعی مداخله را از تأثیر متغیرهای مزاحم جدا سازد. در نهایت مستندسازی دقیق فرایند تحقیق و شفاف‌سازی تمامی فرضیات و محدودیت‌ها به افزایش اعتبار و قابلیت بازتولید پژوهش کمک می‌کند. همچنین استفاده از چک‌لیست‌های استاندارد مانند TIDieR یا TREND برای گزارش‌دهی نتایج توصیه می‌شود.

نتیجه گیری

طرح‌های شبه آزمایشی به عنوان یکی از ابزارهای کارآمد در تحقیقات تجربی به ویژه در علوم اجتماعی و انسانی جایگاه ارزشمندی دارند. این طرح‌ها با وجود محدودیت‌هایی که در زمینه تصادفی‌سازی و کنترل متغیرهای مزاحم دارند در صورت طراحی و اجرای دقیق می‌توانند بینش‌های معناداری را نسبت به اثرات مداخلات ارائه دهند. برای پژوهشگران جوان آشنایی با اصول طراحی اجرا و تحلیل این طرح‌ها می‌تواند مسیر انجام تحقیقات علمی اثربخش‌تر و واقع‌بینانه‌تری را فراهم آورد. در نهایت استفاده هوشمندانه از این ابزار پلی میان نظریه و عمل خواهد بود که نتایج آن می‌تواند منجر به بهبود سیاست‌ها برنامه‌ها و خدمات اجتماعی شود.
منابع

• Shadish, W. R., Cook, T. D., & Campbell, D. T. (2002). *Experimental and Quasi-Experimental Designs for Generalized Causal Inference*. Houghton Mifflin.
• Trochim, W. M. (2006). *The Research Methods Knowledge Base*.
• Campbell, D. T., & Stanley, J. C. (1963). *Experimental and Quasi-Experimental Designs for Research*. Rand McNally.
• Rosenbaum, P. R., & Rubin, D. B. (1983). *The central role of the propensity score in observational studies for causal effects*. Biometrika.
• Cook, T. D., & Campbell, D. T. (1979). *Quasi-Experimentation: Design and Analysis Issues for Field Settings*. Houghton Mifflin.

بررسی طرح‌های شبه‌آزمایشی: چارچوبی برای پژوهش‌های علمی بدون تصادفی‌سازی (مقاله 3)

در بسیاری از موقعیت‌های پژوهشی امکان تصادفی‌سازی کامل و استفاده از طرح‌های آزمایشی کلاسیک وجود ندارد. در این شرایط پژوهشگران به سراغ طرح‌های شبه‌آزمایشی می‌روند؛ طرح‌هایی که علی‌رغم نبود تصادفی‌سازی کامل امکان بررسی روابط علی را فراهم می‌کنند. این مقاله با هدف آشنایی دانشجویان تحصیلات تکمیلی و پژوهشگران حوزه‌های علوم اجتماعی روان‌شناسی آموزش و سلامت با طرح‌های شبه‌آزمایشی نگاشته شده است. در ادامه انواع این طرح‌ها کاربردهای عملی مزایا و محدودیت‌ها و نکات مهم در طراحی آن‌ها بررسی خواهد شد.
فهرست مقاله

• تعریف و جایگاه طرح‌های شبه‌آزمایشی در پژوهش
• انواع طرح‌های شبه‌آزمایشی و ویژگی‌های آن‌ها
• کاربرد طرح‌های شبه‌آزمایشی در علوم اجتماعی و رفتاری
• مزایا و محدودیت‌های طرح‌های شبه‌آزمایشی
• نکات کلیدی در طراحی و اجرای طرح‌های شبه‌آزمایشی

تعریف و جایگاه طرح‌های شبه‌آزمایشی در پژوهش

طرح‌های شبه‌آزمایشی روش‌هایی هستند که در آن‌ها پژوهشگر قصد دارد رابطه علی بین متغیرها را بررسی کند اما امکان تخصیص تصادفی آزمودنی‌ها به گروه‌ها وجود ندارد. برخلاف طرح‌های آزمایشی در این روش‌ها معمولاً گروه‌های کنترل و آزمایش از پیش موجودند یا به دلایل اخلاقی و اجرایی نمی‌توان آن‌ها را به صورت تصادفی شکل داد. این طرح‌ها جایگاه ویژه‌ای در پژوهش‌هایی دارند که در موقعیت‌های واقعی اجرا می‌شوند مانند مدارس بیمارستان‌ها یا محیط‌های سازمانی. در چنین محیط‌هایی گاهی مداخله بر کل گروه اعمال می‌شود یا محدودیت‌های اجرایی مانع از انجام تصادفی‌سازی می‌شود اما پژوهشگر همچنان به دنبال استنباط علی است. از نظر فلسفه علمی طرح‌های شبه‌آزمایشی تلاشی برای حفظ کنترل علمی در بسترهای غیرآزمایشگاهی هستند. این ویژگی باعث شده است که در بسیاری از مطالعات کاربردی به‌ویژه در علوم اجتماعی و آموزش مورد استفاده قرار گیرند. اهمیت این طرح‌ها زمانی پررنگ‌تر می‌شود که بدانیم حذف تصادفی‌سازی لزوماً به معنی کاهش کیفیت پژوهش نیست بلکه نیازمند طراحی دقیق‌تر و تحلیل حساس‌تر است.

انواع طرح‌های شبه‌آزمایشی و ویژگی‌های آن‌ها

طرح‌های شبه‌آزمایشی را می‌توان بر اساس ساختار طراحی به چند دسته اصلی تقسیم کرد: طرح‌های پیش‌آزمون-پس‌آزمون با گروه کنترل غیرهمتا طرح‌های سری زمانی منقطع طرح‌های همتاسازی شده و طرح‌های تک‌گروهی با اندازه‌گیری مکرر. هر یک از این طرح‌ها برای شرایط خاصی مناسب هستند و از روش‌های آماری خاصی برای تحلیل استفاده می‌کنند. به عنوان مثال طرح پیش‌آزمون-پس‌آزمون با گروه کنترل غیرهمتا زمانی به کار می‌رود که دو گروه قابل مقایسه در اختیار داریم اما تصادفی‌سازی ممکن نیست. در این حالت از پیش‌آزمون برای کنترل تفاوت‌های اولیه بین گروه‌ها استفاده می‌شود. در مقابل طرح سری زمانی منقطع تغییرات را در طول زمان بررسی می‌کند و برای تحلیل اثر مداخلات سیاستی یا تغییرات سیستمی مناسب است. انتخاب نوع طرح شبه‌آزمایشی باید متناسب با هدف پژوهش محدودیت‌های اجرایی و دسترسی به گروه‌ها انجام شود. هر طرح مزایا و معایب خاص خود را دارد و نیاز به دانش دقیق روش‌شناختی دارد تا نتایج قابل اتکا و معتبر باشند.

کاربرد طرح‌های شبه‌آزمایشی در علوم اجتماعی و رفتاری

در علوم اجتماعی بسیاری از مداخلات در سطح کلان یا نیمه‌ساختاریافته اجرا می‌شوند؛ برای مثال اجرای یک برنامه آموزشی جدید در مدارس یا تصویب یک سیاست اجتماعی خاص. در این موارد پژوهشگر نمی‌تواند دانش‌آموزان یا شهروندان را به صورت تصادفی در معرض مداخله قرار دهد. طرح‌های شبه‌آزمایشی در این شرایط ابزاری کارآمد برای سنجش اثربخشی مداخلات هستند. آن‌ها به پژوهشگر این امکان را می‌دهند که با استفاده از گروه‌های موجود و تکنیک‌های آماری مناسب (مانند تحلیل کوواریانس یا مدل‌سازی رگرسیون چندسطحی) اثرات علی را تخمین بزند. در روان‌شناسی و مشاوره نیز زمانی که درمان بر گروه خاصی از مراجعان اعمال می‌شود و مقایسه با گروه دیگر اخلاقاً قابل اجرا نیست این طرح‌ها مفید واقع می‌شوند. پژوهش‌های رفتاری آموزشی و سیاستی نیز به وفور از این طرح‌ها بهره می‌گیرند تا تأثیر برنامه‌ها و تغییرات محیطی را ارزیابی کنند. اهمیت عملی این طرح‌ها در ایجاد شواهد سیاست‌محور طراحی مبتنی بر داده و بهبود فرآیند تصمیم‌گیری در سطح جامعه بی‌بدیل است.

مزایا و محدودیت‌های طرح‌های شبه‌آزمایشی

از مزایای طرح‌های شبه‌آزمایشی می‌توان به امکان اجرای آن‌ها در محیط‌های واقعی قابلیت انعطاف در طراحی و هزینه کمتر نسبت به طرح‌های کاملاً آزمایشی اشاره کرد. این طرح‌ها به پژوهشگران کمک می‌کنند تا در بسترهایی که کنترل کامل ممکن نیست همچنان بتوانند پژوهش‌هایی با اعتبار نسبی انجام دهند. با این حال محدودیت‌هایی نیز وجود دارد. عدم وجود تصادفی‌سازی پژوهش را در معرض سوگیری‌های سیستماتیک قرار می‌دهد. تهدیدهایی مانند متغیرهای مزاحم تهدیدهای مربوط به درون‌سازی تاریخ و بلوغ از جمله مواردی هستند که اعتبار درونی طرح را کاهش می‌دهند. برای کاهش این تهدیدها استفاده از تکنیک‌های آماری کنترلی طراحی‌های ترکیبی و جمع‌آوری داده‌های طولی توصیه می‌شود. همچنین مستندسازی دقیق مراحل اجرا و تحلیل داده‌ها می‌تواند به اعتبار یافته‌ها کمک کند. در نهایت پژوهشگر باید در گزارش خود به صراحت درباره محدودیت‌های طراحی صحبت کند و از تفسیر بیش‌ازحد نتایج پرهیز نماید.

نکات کلیدی در طراحی و اجرای طرح‌های شبه‌آزمایشی

طراحی یک طرح شبه‌آزمایشی موفق نیازمند رعایت مجموعه‌ای از اصول علمی است. نخستین گام انتخاب صحیح گروه کنترل است. گروه کنترل باید تا حد ممکن از نظر ویژگی‌های زمینه‌ای به گروه آزمایش شباهت داشته باشد. استفاده از پیش‌آزمون تطبیق آماری و تحلیل کوواریانس از جمله ابزارهایی هستند که به کاهش تفاوت‌های اولیه کمک می‌کنند. همچنین تعیین صحیح زمان مداخله انتخاب ابزارهای سنجش معتبر و اطمینان از رعایت اخلاق پژوهش از دیگر الزامات طراحی هستند. در مرحله اجرا پژوهشگر باید بر ثبات شرایط کنترل داشته باشد و از ثبت دقیق وقایع بین پیش‌آزمون و پس‌آزمون غافل نشود. تحلیل‌های آماری نیز باید متناسب با طراحی پژوهش انتخاب شوند؛ تحلیل‌های چندمتغیره مدل‌های رشد و تحلیل‌های طولی می‌توانند به تفسیر بهتر داده‌ها کمک کنند. مستندسازی دقیق گزارش کامل روش و نتایج و ارائه تحلیل حساسیت از جمله اقداماتی هستند که به افزایش اعتبار یافته‌ها و امکان تکرار پژوهش کمک می‌کنند.

نتیجه گیری

طرح‌های شبه‌آزمایشی پلی میان محدودیت‌های اجرایی پژوهش‌های واقعی و نیاز به استنباط‌های علمی دقیق هستند. این طرح‌ها با وجود کاستی‌هایی نسبت به طرح‌های آزمایشی در موقعیت‌هایی که امکان تصادفی‌سازی وجود ندارد جایگزینی علمی و قابل دفاع فراهم می‌کنند. درک درست از انواع این طرح‌ها کاربردهای آن‌ها و چگونگی کنترل تهدیدهای اعتبار درونی پژوهشگران را قادر می‌سازد تا پژوهش‌هایی موثر معتبر و مبتنی بر شواهد انجام دهند. با افزایش توانمندی روش‌شناختی می‌توان از این طرح‌ها برای تولید دانش قابل اتکا در حوزه‌های مختلف بهره گرفت.
منابع

• Shadish, W. R., Cook, T. D., & Campbell, D. T. (2002). Experimental and quasi-experimental designs for generalized causal inference.
• Creswell, J. W. (2014). Research design: Qualitative, quantitative, and mixed methods approaches.
• Trochim, W. M., & Donnelly, J. P. (2008). Research Methods Knowledge Base.
• Cook, T. D., & Campbell, D. T. (1979). Quasi-experimentation: Design and analysis issues for field settings.
• Denzin, N. K., & Lincoln, Y. S. (Eds.). (2011). The SAGE handbook of qualitative research.

تحلیل و کاربرد طرح‌های شبه‌آزمایشی در پژوهش‌های علوم انسانی و اجتماعی (مقاله 4)

در دنیای پیچیده و پویای پژوهش‌های علوم انسانی و اجتماعی همواره محققان با چالش‌هایی در طراحی مطالعات خود مواجه‌اند. از یک سو به دلایل اخلاقی مالی یا فنی امکان اجرای مطالعات آزمایشی کنترل‌شده فراهم نیست؛ و از سوی دیگر نیاز به طراحی‌هایی است که بتواند در محیط‌های واقعی اثرات متغیرها را بررسی کند. در چنین شرایطی طرح‌های شبه‌آزمایشی (Quasi-Experimental Designs) به عنوان راه‌حلی میانی بین آزمایش‌های کنترل‌شده و مطالعات مشاهده‌ای پدیدار می‌شوند. این مقاله با هدف تبیین چیستی انواع مزایا و محدودیت‌های این نوع طرح‌ها نگاشته شده و به‌ویژه مناسب دانشجویان کارشناسی ارشد و دکتری رشته‌های علوم انسانی روان‌شناسی آموزش و علوم اجتماعی است که قصد دارند طراحی پژوهش‌های خود را به شکل دقیق‌تری انجام دهند.
فهرست مقاله

• مفهوم و جایگاه طرح‌های شبه‌آزمایشی در پژوهش علمی
• تفاوت طرح‌های شبه‌آزمایشی با طرح‌های آزمایشی و غیرآزمایشی
• انواع طرح‌های شبه‌آزمایشی و ویژگی‌های آن‌ها
• کاربرد طرح‌های شبه‌آزمایشی در تحقیقات اجتماعی و آموزشی
• چالش‌ها و راهکارهای اجرای موفق طرح‌های شبه‌آزمایشی

مفهوم و جایگاه طرح‌های شبه‌آزمایشی در پژوهش علمی

طرح‌های شبه‌آزمایشی رویکردهایی پژوهشی هستند که در آن‌ها پژوهشگر تلاش می‌کند تأثیر یک متغیر مستقل بر متغیر وابسته را ارزیابی کند اما برخلاف طرح‌های آزمایشی کلاسیک در آن‌ها امکان تخصیص تصادفی شرکت‌کنندگان به گروه‌های مختلف وجود ندارد. این طرح‌ها به‌ویژه در محیط‌های طبیعی که کنترل کامل بر متغیرها امکان‌پذیر نیست کاربرد دارند. در چنین محیط‌هایی پژوهشگر بر اساس فرصت‌های موجود و محدودیت‌های اخلاقی و عملیاتی سعی می‌کند گروه‌های مداخله و کنترل را به‌گونه‌ای انتخاب کند که از نظر ویژگی‌های کلیدی به یکدیگر شباهت داشته باشند.اهمیت طرح‌های شبه‌آزمایشی در علوم انسانی و اجتماعی در این است که به محققان امکان می‌دهد پژوهش‌هایی نسبتاً معتبر و مبتنی بر داده‌های واقعی انجام دهند در حالی که در بسیاری از مواقع امکان اجرای طرح‌های آزمایشی واقعی وجود ندارد. همچنین این طرح‌ها می‌توانند انعطاف‌پذیری لازم را برای بررسی پدیده‌های پیچیده انسانی در بسترهای فرهنگی و اجتماعی واقعی فراهم کنند. جایگاه این طرح‌ها بین طرح‌های مشاهده‌ای ساده و آزمایش‌های کنترل‌شده موقعیتی منحصربه‌فرد و ارزشمند است که امکان نتیجه‌گیری‌های نیمه‌علّی را فراهم می‌کند.

تفاوت طرح‌های شبه‌آزمایشی با طرح‌های آزمایشی و غیرآزمایشی

برای درک بهتر مزایا و محدودیت‌های طرح‌های شبه‌آزمایشی شناخت تفاوت‌های آن‌ها با سایر طرح‌ها ضروری است. در طرح‌های آزمایشی کلاسیک شرکت‌کنندگان به‌صورت تصادفی به گروه‌های آزمایش و کنترل تقسیم می‌شوند و تمام شرایط به‌جز متغیر مستقل در کنترل پژوهشگر است. این روش بالاترین سطح از استنباط علّی را فراهم می‌کند. در مقابل در طرح‌های غیرآزمایشی (observational) پژوهشگر تنها به مشاهده و تحلیل داده‌ها بدون هیچ‌گونه مداخله‌ای می‌پردازد و در نتیجه قدرت استنباط علّی بسیار محدود می‌شود.طرح‌های شبه‌آزمایشی میان این دو قرار دارند. در این طرح‌ها اگرچه تصادفی‌سازی وجود ندارد ولی با استفاده از تکنیک‌هایی مانند گروه‌های همتا تطبیق آماری تحلیل کوواریانس و دیگر روش‌ها پژوهشگر تلاش می‌کند اثرات متغیرهای مداخله‌گر را کاهش دهد. بنابراین در حالی که این طرح‌ها به اندازه‌ی طرح‌های آزمایشی کنترل ندارند اعتبار بیشتری نسبت به طرح‌های غیرآزمایشی دارند. انتخاب طرح مناسب بسته به هدف پژوهش منابع در دسترس و محدودیت‌های اخلاقی باید صورت گیرد.

انواع طرح‌های شبه‌آزمایشی و ویژگی‌های آن‌ها

طرح‌های شبه‌آزمایشی در قالب‌های متنوعی قابل اجرا هستند که هر یک مزایا و محدودیت‌های خاص خود را دارند. یکی از رایج‌ترین انواع آن‌ها طرح گروه کنترل نابرابر (nonequivalent control group design) است که در آن گروه کنترل و آزمایش به‌صورت غیرتصادفی انتخاب می‌شوند اما پیش‌آزمون و پس‌آزمون برای هر دو گروه اجرا می‌شود. این طرح برای مقایسه تغییرات پیش و پس از مداخله کاربرد دارد.نوع دیگری از طرح‌های شبه‌آزمایشی طرح سری‌های زمانی وقفه‌دار (Interrupted Time Series Design) است که در آن داده‌ها در چندین نقطه زمانی قبل و بعد از مداخله جمع‌آوری می‌شوند. این طرح به‌ویژه برای بررسی سیاست‌ها یا برنامه‌های مداخله‌ای در سطح کلان مناسب است. همچنین طرح‌های ترکیبی مانند طرح گروه‌های هم‌زمان و غیرهم‌زمان یا طرح‌هایی با دوره‌های تأخیری نیز وجود دارند که بسته به پیچیدگی مطالعه انتخاب می‌شوند. انتخاب صحیح نوع طرح شبه‌آزمایشی به توانایی پژوهشگر در پیش‌بینی متغیرهای مزاحم و بهره‌گیری از روش‌های آماری مناسب بستگی دارد.

کاربرد طرح‌های شبه‌آزمایشی در تحقیقات اجتماعی و آموزشی

در بسیاری از زمینه‌های علوم اجتماعی و آموزشی اجرای طرح‌های آزمایشی به دلایل اخلاقی اجتماعی یا اقتصادی دشوار است. برای مثال در آموزش نمی‌توان به‌صورت تصادفی دانش‌آموزان را از برخی آموزش‌ها محروم کرد. در چنین مواردی طرح‌های شبه‌آزمایشی به کمک می‌آیند. برای مثال یک پژوهشگر ممکن است تأثیر یک برنامه آموزشی نوین را با استفاده از مدارس مشابه به‌عنوان گروه کنترل و آزمایش ارزیابی کند بدون اینکه در فرآیند انتخاب گروه‌ها مداخله داشته باشد.همچنین در سیاست‌گذاری اجتماعی بررسی تأثیر یک برنامه رفاهی یا قانون جدید به‌صورت شبه‌آزمایشی انجام می‌شود. با مقایسه نتایج قبل و بعد از اجرای قانون یا میان مناطقی که قانون در آن اجرا شده و مناطقی که اجرا نشده می‌توان تا حدودی به اثرات آن پی برد. البته تحلیل دقیق این داده‌ها نیازمند کنترل متغیرهای زمینه‌ای و استفاده از تکنیک‌هایی مانند تطبیق نمره تمایل (propensity score matching) است. بنابراین طرح‌های شبه‌آزمایشی ابزارهایی کاربردی برای تحقیقات میدانی سیاست‌گذاری مبتنی بر شواهد و ارزیابی برنامه‌ها هستند.

چالش‌ها و راهکارهای اجرای موفق طرح‌های شبه‌آزمایشی

اگرچه طرح‌های شبه‌آزمایشی کاربردی و انعطاف‌پذیر هستند اما با چالش‌هایی نیز روبرو هستند که ممکن است اعتبار نتایج را تهدید کند. یکی از اصلی‌ترین چالش‌ها نبود تصادفی‌سازی است که امکان تعصب در انتخاب گروه‌ها را افزایش می‌دهد. در نتیجه تفاوت‌های مشاهده‌شده ممکن است ناشی از تفاوت‌های اولیه بین گروه‌ها باشد نه تأثیر مداخله. برای کاهش این مشکل استفاده از پیش‌آزمون‌ها تطبیق آماری و تحلیل‌های کوواریانس پیشنهاد می‌شود.چالش دیگر کنترل متغیرهای مزاحم و زمینه‌ای است که به‌ویژه در محیط‌های واقعی ممکن است به‌راحتی قابل شناسایی یا اندازه‌گیری نباشند. استفاده از داده‌های طولی طراحی‌های ترکیبی و تحلیل‌های حساسیت می‌تواند به پژوهشگران کمک کند تا اطمینان بیشتری نسبت به نتایج خود پیدا کنند. همچنین شفاف‌سازی در گزارش روش‌ها افشای محدودیت‌ها و استفاده از معیارهای جایگزین برای سنجش اثرگذاری از دیگر راهکارهای مهم در افزایش اعتبار طرح‌های شبه‌آزمایشی است.

نتیجه گیری

طرح‌های شبه‌آزمایشی نقش مهمی در پر کردن شکاف میان پژوهش‌های آزمایشی کنترل‌شده و مطالعات مشاهده‌ای ایفا می‌کنند. این طرح‌ها به پژوهشگران علوم انسانی و اجتماعی اجازه می‌دهند تا با حفظ حداکثر واقع‌گرایی ممکن تأثیرات مداخله‌ها را بررسی کنند. هرچند که عدم وجود تصادفی‌سازی محدودیت‌هایی برای نتیجه‌گیری‌های علّی ایجاد می‌کند اما با طراحی دقیق استفاده از تحلیل‌های آماری مناسب و شفاف‌سازی روش‌شناسی می‌توان تا حد زیادی این محدودیت‌ها را جبران کرد. در مجموع آشنایی عمیق با انواع و الزامات طرح‌های شبه‌آزمایشی برای پژوهشگران جدی حوزه‌های انسانی آموزشی و اجتماعی ضروری است و می‌تواند به طراحی پژوهش‌هایی قوی و مبتنی بر شواهد منجر شود.

منابع

• Shadish, W.R., Cook, T.D., & Campbell, D.T. (2002). *Experimental and Quasi-Experimental Designs for Generalized Causal Inference*. Houghton Mifflin.
• Trochim, W. (2020). *Research Methods: The Essential Knowledge Base*. Cengage Learning.
• Cook, T. D., & Campbell, D. T. (1979). *Quasi-Experimentation: Design and Analysis Issues for Field Settings*. Houghton Mifflin Company.
• Reichardt, C. S. (2019). *Quasi-Experimentation: A Guide to Design and Analysis*. Guilford Press.
• Bryman, A. (2016). *Social Research Methods*. Oxford University Press.

بررسی جامع طرح‌های شبه‌آزمایشی در تحقیقات علوم انسانی و اجتماعی (مقاله 5)

طرح‌های شبه‌آزمایشی یکی از روش‌های پرکاربرد در تحقیقات علوم انسانی اجتماعی و تربیتی هستند که برای بررسی روابط علی بین متغیرها بدون بهره‌گیری کامل از تصادفی‌سازی به کار می‌روند. این طرح‌ها به‌ویژه زمانی اهمیت پیدا می‌کنند که اجرای یک آزمایش کنترل‌شده به دلیل محدودیت‌های اخلاقی یا عملی ممکن نیست. دانشجویان کارشناسی و کارشناسی ارشد در رشته‌های روان‌شناسی علوم تربیتی جامعه‌شناسی و سایر حوزه‌های مرتبط مخاطب اصلی این مقاله هستند زیرا آشنایی با این روش‌ها می‌تواند آن‌ها را در انجام پایان‌نامه‌ها و پروژه‌های پژوهشی یاری کند. هدف این مقاله ارائه درکی عمیق و کاربردی از ماهیت انواع مزایا و محدودیت‌های طرح‌های شبه‌آزمایشی و بررسی چگونگی بهره‌گیری از آن‌ها در شرایط واقعی است.

فهرست مقاله

• تعریف و جایگاه طرح‌های شبه‌آزمایشی در پژوهش
• تفاوت طرح‌های آزمایشی و شبه‌آزمایشی
• انواع رایج طرح‌های شبه‌آزمایشی و کاربرد آن‌ها
• مزایا و محدودیت‌های طرح‌های شبه‌آزمایشی
• کاربرد عملی طرح‌های شبه‌آزمایشی در محیط‌های آموزشی و اجتماعی

تعریف و جایگاه طرح‌های شبه‌آزمایشی در پژوهش

طرح‌های شبه‌آزمایشی (Quasi-Experimental Designs) روش‌هایی برای بررسی روابط علت و معلولی هستند که برخلاف طرح‌های آزمایشی کامل از تصادفی‌سازی کامل استفاده نمی‌کنند. در این بخش مفاهیم پایه‌ای دلایل استفاده و جایگاه این طرح‌ها در میان سایر روش‌های تحقیق مرور می‌شود. این طرح‌ها اغلب زمانی کاربرد دارند که پژوهشگر بخواهد تأثیر یک مداخله را در محیط طبیعی بررسی کند بدون اینکه بتواند بر شرایط کنترل کاملی داشته باشد. برای مثال بررسی اثر یک برنامه آموزشی جدید بر عملکرد دانش‌آموزان در مدارس مختلف بدون امکان گمارش تصادفی نمونه‌ای از کاربرد طرح شبه‌آزمایشی است.

تفاوت طرح‌های آزمایشی و شبه‌آزمایشی

در این بخش به مقایسه دقیق طرح‌های آزمایشی (Experimental) و شبه‌آزمایشی پرداخته می‌شود. عنصر کلیدی که این دو را متمایز می‌سازد گمارش تصادفی (Random Assignment) است. طرح‌های آزمایشی تلاش می‌کنند با کنترل تمامی متغیرهای مزاحم و ایجاد گروه کنترل شرایط بهینه‌ای برای آزمودن فرضیه فراهم کنند. در مقابل طرح‌های شبه‌آزمایشی اگرچه از اصول علمی بهره می‌گیرند اما به دلیل عدم تصادفی‌سازی همواره در معرض تهدیدهای اعتبار درونی هستند. با این حال این طرح‌ها می‌توانند در محیط‌های واقعی اطلاعات ارزشمندی فراهم کنند به‌ویژه زمانی که محدودیت‌های اخلاقی یا سازمانی مانع از اجرای آزمایش کامل باشند.

انواع رایج طرح‌های شبه‌آزمایشی و کاربرد آن‌ها

طرح‌های شبه‌آزمایشی دارای تنوع زیادی هستند و بسته به هدف پژوهش یکی از آن‌ها می‌تواند مناسب‌تر باشد. رایج‌ترین آن‌ها شامل طرح پیش‌آزمون – پس‌آزمون با گروه کنترل غیرمعادل طرح‌های سری زمانی گسسته طرح‌های متقاطع و طرح‌های مداخله‌ای بدون گروه کنترل هستند. در این بخش هرکدام از این طرح‌ها معرفی شده و با ذکر مثال‌های کاربردی از حوزه‌های آموزش سلامت روان و جامعه‌شناسی قابلیت آن‌ها برای تحلیل روابط علی بررسی می‌شود. برای مثال اگر پژوهشگری بخواهد اثرات کمپین آگاه‌سازی درباره سلامت روان را بررسی کند اما نتواند گروه‌ها را به‌صورت تصادفی انتخاب کند می‌تواند از طرح پیش‌آزمون – پس‌آزمون استفاده نماید.

مزایا و محدودیت‌های طرح‌های شبه‌آزمایشی

مزیت اصلی طرح‌های شبه‌آزمایشی در انعطاف‌پذیری آن‌ها برای اجرا در محیط‌های واقعی و طبیعی است. آن‌ها به پژوهشگر اجازه می‌دهند تا در شرایطی که امکان کنترل کامل متغیرها وجود ندارد نیز بتواند شواهدی برای روابط علی بیابد. با این حال این طرح‌ها در معرض تهدیدهای اعتبار درونی مانند انتخاب افت آزمودنی‌ها تاریخ و ابزارسنجی قرار دارند. در این بخش به صورت تحلیلی به مزایا مانند مقرون‌به‌صرفه‌بودن سهولت اجرا و ارتباط نزدیک با واقعیت و محدودیت‌هایی چون تعصب انتخابی عدم تعمیم‌پذیری نتایج و کاهش دقت استنباط علت و معلولی پرداخته می‌شود.

کاربرد عملی طرح‌های شبه‌آزمایشی در محیط‌های آموزشی و اجتماعی

در این بخش از منظر عملی به چگونگی استفاده از طرح‌های شبه‌آزمایشی در محیط‌های واقعی می‌پردازیم. برای مثال در محیط‌های آموزشی مدیران مدارس ممکن است بخواهند تأثیر یک برنامه جدید تدریس یا مشاوره را بسنجند بدون آن‌که بتوانند گروه‌ها را به‌طور تصادفی مشخص کنند. در چنین شرایطی استفاده از یک گروه کنترل غیرمعادل یا تحلیل روندهای قبلی می‌تواند راهگشا باشد. همچنین در پروژه‌های اجتماعی مانند کمپین‌های ضد خشونت یا برنامه‌های کاهش مصرف مواد مخدر نیز این طرح‌ها برای ارزیابی اثربخشی مداخله‌ها بسیار مفید واقع می‌شوند. این بخش به شیوه‌های تحلیل داده‌ها و کنترل تهدیدهای موجود نیز اشاره می‌کند.

نتیجه گیری

طرح‌های شبه‌آزمایشی ابزاری کلیدی برای انجام پژوهش‌های علمی در شرایطی هستند که اجرای طرح‌های کاملاً آزمایشی امکان‌پذیر نیست. علی‌رغم محدودیت‌هایی که دارند با طراحی مناسب و تحلیل دقیق داده‌ها می‌توانند شواهدی معتبر برای روابط علی ارائه دهند. برای دانشجویان و پژوهشگران علوم انسانی و اجتماعی آشنایی با انواع و کاربردهای این طرح‌ها نه‌تنها در انجام پایان‌نامه‌ها و پروژه‌های تحقیقاتی سودمند است بلکه در تصمیم‌گیری‌های مبتنی بر شواهد در محیط‌های حرفه‌ای نیز کاربرد دارد. استفاده هوشمندانه از این طرح‌ها می‌تواند پلی باشد بین تحقیق دانشگاهی و مسائل واقعی جامعه.

منابع

• Shadish, W.R., Cook, T.D., & Campbell, D.T. (2002). Experimental and Quasi-Experimental Designs for Generalized Causal Inference.
• Cook, T. D., & Campbell, D. T. (1979). Quasi-Experimentation: Design & Analysis Issues for Field Settings.
• Reichardt, C. S. (2019). Quasi-Experimentation: A Guide to Design and Analysis.
• Trochim, W. M. (2006). Research Methods Knowledge Base.
• Creswell, J. W. (2014). Research Design: Qualitative, Quantitative, and Mixed Methods Approaches.